Chăm lo an sinh, nâng cao dân trí, vun bồi bản sắc văn hoá Ninh Bình

Đảng và Nhà nước ta luôn đặc biệt coi trọng đến công tác chăm lo đời sống nhân dân, phát triển giáo dục và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Thấm nhuần quan điểm đó, nhiệm kỳ qua, cùng với tập trung đẩy mạnh phát triển kinh tế, tỉnh Ninh Bình đã chú trọng thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội, nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, đồng thời quan tâm chăm lo gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa, di sản, nhân lên “sức mạnh mềm” cho sự phát triển toàn diện, bền vững của Ninh Bình trong thời kỳ hội nhập.

Nam Định, Hà Nam và Ninh Bình vốn được coi là vùng đất văn hiến với lịch sử phát triển lâu đời, là nơi hội tụ của truyền thống yêu nước, kiên cường bất khuất chống giặc ngoại xâm; lao động cần cù, sáng tạo; đoàn kết, nhân ái; hiếu học, vượt khó vươn lên… Chính điều này đã hình thành nên khí chất của vùng đất địa linh nhân kiệt. Xuyên suốt trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo, 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình (trước đây) và tỉnh Ninh Bình (sau hợp nhất) đều chú trọng kế thừa, phát huy truyền thống nhân văn, coi đây là nguồn lực quan trọng nhất cho sự phát triển bền vững.

Một trong những thành tựu nổi bật nhiệm kỳ vừa qua, đó là công tác giảm nghèo, chăm sóc các gia đình chính sách và người có công với cách mạng trên địa bàn cả 3 tỉnh đã được các cấp ủy, chính quyền, đoàn thể, đơn vị, địa phương quan tâm chăm lo bằng nhiều hoạt động thiết thực. Ở mỗi địa phương đều có những cách làm sáng tạo, bài bản, nhân văn. Nhiều mô hình giảm nghèo hiệu quả đã được triển khai, phù hợp với điều kiện từng địa phương và từng đối tượng như hỗ trợ phát triển sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, đào tạo nghề, giải quyết việc làm, xây dựng nhà ở và bảo hiểm y tế cho người nghèo. Qua đó phát huy mạnh mẽ tinh thần tương thân tương ái, ý chí tự lực, tự cường, đồng thời huy động các nguồn lực rộng lớn trong xã hội để chăm lo tốt hơn những người yếu thế.

Những ngày này, hòa trong không khí vui mừng, phấn khởi của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân hướng về Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, niềm vui mừng của anh Đinh Văn Tự, thôn Sấm 3, xã Cúc Phương dường như nhân lên gấp bội, bởi nhờ những quyết sách an sinh xã hội của tỉnh mà cuộc sống của anh đã thực sự sang trang mới.

Những năm trước đây cuộc sống anh Tự vô cùng chật vật, quanh năm suốt tháng vật lộn với với túng thiếu. Lập nghiệp với hai bàn tay trắng, lại liên tiếp sinh 3 đứa con nên dù hai vợ chồng chăm chỉ làm thuê nhưng vẫn không lo đủ ăn, cái nghèo tưởng chừng đeo bám mãi… Năm 2020, thực hiện chính sách hỗ trợ giảm nghèo của tỉnh, anh được hỗ trợ 1 chiếc máy cày cầm tay và được cán bộ khuyến nông hướng dẫn kỹ thuật canh tác. Từ đó, hàng ngày ngoài cày xới ruộng đất, chăm sóc cây trồng của gia đình, anh còn đi cày thuê cho người dân trong thôn.

Với sự hỗ trợ của Nhà nước và bản tính chăm chỉ, anh Tự đã mua thêm hai con nghé, sắm thêm máy móc và thuê thêm ruộng. Giờ đây, gia đình anh đã thoát nghèo, trở thành hộ khá ở địa phương. Anh Tự phấn khởi, xúc động nói: “Tôi vô cùng biết ơn các cấp, các ngành đã cho tôi chiếc “cần câu” để tôi vươn lên. Nhìn những vạt đồi xanh tươi và các con được học hành đầy đủ, tôi thấy mình phải cố gắng hơn nữa để xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn”.

Anh Tự chỉ là một trong rất nhiều những hoàn cảnh khó khăn đã nhận được sự quan tâm, hỗ trợ sinh kế vươn lên thoát nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh trong nhiệm kỳ vừa qua. Những chính sách hỗ trợ kịp thời, nhân văn và đúng cách đó không chỉ thể hiện truyền thống tốt đẹp, “tương thân tương ái” của dân tộc Việt Nam mà còn khơi dậy tinh thần tự lực, phấn đấu vươn lên của người nghèo.

Đồng chí Trương Quốc Bảo, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường chia sẻ: Phát triển xã hội, chăm lo cho con người là một trong những ưu tiên hàng đầu trong lãnh đạo, chỉ đạo phát triển kinh tế - xã hội. Do vậy, công tác giảm nghèo nói riêng, an sinh xã hội nói chung đã có bước chuyển tích cực. Nhiệm kỳ 2020-2025 đã ghi dấu ấn tỉnh Ninh Bình trên hành trình giảm nghèo, đó là đến cuối tháng 7 năm 2025, Ninh Bình đã hoàn thành khởi công xây mới, sửa chữa 100% công trình nhà ở cho các hộ đủ điều kiện. Toàn tỉnh có 3.612 hộ được hỗ trợ, trong đó: 1.765 hộ xây mới, 1.847 hộ sửa chữa. Tổng nguồn lực huy động hơn 410 tỷ đồng, bao gồm ngân sách Trung ương, địa phương, sự đóng góp của chính hộ gia đình và nguồn xã hội hóa. Kết quả này đưa tỉnh Ninh Bình là một trong những địa phương tiêu biểu trong phong trào "Chung tay xóa nhà tạm, nhà dột nát trên phạm vi cả nước trong năm 2025"; khẳng định sự quyết liệt trong chỉ đạo và sự đồng thuận cao của hệ thống chính trị, người dân và doanh nghiệp.

Đặc biệt, với truyền thống nhân văn, nghĩa tình, nơi con người luôn gắn kết, đùm bọc, sẻ chia trong mọi hoàn cảnh, sau khi sáp nhập ba tỉnh Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định, truyền thống tốt đẹp ấy càng được vun bồi, khơi dậy mạnh mẽ, trở thành điểm tựa để nhân dân toàn tỉnh cùng nhau vượt qua thử thách, tạo nên sự phát triển bền vững. Nhờ vậy, đến nay cơ cấu xã hội dịch chuyển phù hợp với cơ cấu kinh tế, gia tăng nhanh tầng lớp trung lưu, chỉ còn tỷ lệ nhỏ diện nghèo theo chuẩn đa chiều. Tính đến năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo cả 3 tỉnh cũ đều còn dưới 1%.

Từ truyền thống nhân văn, đoàn kết đã được hun đúc từ bao đời của nhân dân 3 tỉnh, giờ đây tinh thần ấy lại càng được thắp sáng mạnh mẽ. Những mái ấm mới, những công trình phúc lợi xã hội không chỉ cụ thể hóa tinh thần đoàn kết, “tương thân tương ái” của nhân dân mà còn khẳng định quyết tâm của Đảng bộ và chính quyền trong việc “không để ai bị bỏ lại phía sau”; tạo nền tảng vững chắc để Ninh Bình tự tin bước vào chặng đường mới.

Nếu như những ngôi nhà khang trang giúp người nghèo “an cư”, những sinh kế giúp họ “lạc nghiệp” thì tri thức chính là hành trang để thế hệ trẻ hôm nay vững vàng bước vào tương lai, mở ra “cánh cửa” hội nhập quốc tế. Bởi vậy, trong nhiệm kỳ qua, lĩnh vực giáo dục và đào tạo tiếp tục được tỉnh Ninh Bình xác định là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, phát triển nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, là nền tảng cho sự phát triển bền vững.

Nhấn mạnh đây là một trong những định hướng lớn, nhiệm vụ trọng tâm được tỉnh luôn quan tâm, dành nhiều nguồn lực đầu tư phát triển, tại hội nghị tổng kết năm học 2024-2025, triển khai nhiệm vụ năm học 2025-2026, đồng chí Hà Lan Anh, Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định: 3 tỉnh Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định trước đây và nay là tỉnh Ninh Bình đều là những vùng đất có truyền thống hiếu học, khoa bảng, trọng hiền tài, chất lượng giáo dục nhiều năm liền luôn nằm trong top đầu của cả nước. Thời gian qua, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh luôn xác định và quan tâm chỉ đạo, tập trung mọi nguồn lực để đầu tư, thu hút đầu tư phát triển các trường học, cơ sở giáo dục, đào tạo tại địa phương; ưu tiên phát triển giáo dục, đào tạo toàn diện, đặc biệt là phát triển nhân lực chất lượng cao, bồi dưỡng nhân tài tạo nền tảng cho sự phát triển của tỉnh.

Sự quan tâm, đầu tư đúng mức của tỉnh đối với sự nghiệp “trồng người” đã được cụ thể hóa bằng những “trái ngọt” đáng tự hào của các cơ sở giáo dục trên địa bàn tỉnh, góp phần tô thắm truyền thống “hiếu học” đã được hun đúc lâu đời. Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong từ lâu đã nổi tiếng là nôi đào tạo, bồi dưỡng lớp lớp các thế hệ nhân tài của mảnh đất hiếu học Thành Nam xưa. Trải qua hơn 100 năm, cùng với bề dày lịch sử, thành tích, đội ngũ các thầy cô giáo nơi đây vẫn đang lặng lẽ cống hiến cho sự nghiệp trồng người, góp phần khẳng định vị thế của một trong những trường trọng điểm chất lượng cao của tỉnh.

Thầy giáo Phạm Thanh Ngọc, Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong chia sẻ: Năm học vừa qua, thầy trò nhà trường đã gặt hái “mùa vàng” thành tích. 84/99 học sinh dự thi đạt giải học sinh giỏi quốc gia, thuộc top 10 tỉnh trên toàn quốc có tỉ lệ đạt giải cao. Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, điểm trung bình toàn trường đạt 7,88 điểm, xếp thứ Nhất toàn tỉnh. 100% học sinh khối 12 trúng tuyển vào đại học, trong đó nhiều em vào các trường top đầu trong và ngoài nước. Ngoài ra, các em học sinh của nhà trường cũng đạt nhiều huy chương, giải thưởng cao quý tại các đấu trường quốc tế,…

Những thành tích rực rỡ ấy không chỉ là niềm tự hào của thầy trò Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong mà còn góp phần khẳng định vị thế giáo dục mũi nhọn của Ninh Bình trên bản đồ tri thức quốc gia và quốc tế. Trong nhiệm kỳ qua, toàn ngành Giáo dục và Đào tạo Ninh Bình đã có bước tiến dài; thực hiện hiệu quả chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục; sắp xếp, quy hoạch lại mạng lưới cơ sở giáo dục hợp lý, đáp ứng nhu cầu người dân; cơ sở vật chất, thiết bị dạy học không ngừng được tăng cường theo hướng đồng bộ, hiện đại.

Nhờ đó, chất lượng giáo dục toàn diện và mũi nhọn của tỉnh duy trì trong tốp đầu cả nước, nhiều năm liền Ninh Bình đứng trong nhóm tỉnh/thành có kết quả thi THPT quốc gia cao. Năm 2025, sau hợp nhất, Ninh Bình đứng thứ 3 toàn quốc về điểm trung bình thi tốt nghiệp, dẫn đầu cả nước ở các môn Toán, Tin học, Địa lý. Trong kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia THPT năm học 2024-2025, toàn tỉnh có 227/299 học sinh dự thi đạt giải, nhiều học sinh giành Huy chương vàng Olympic quốc tế. Cơ sở vật chất được đầu tư mạnh mẽ, đến tháng 7/2025, toàn tỉnh có gần 27.300 phòng học, tỷ lệ kiên cố đạt 98,73%, tỷ lệ trường công lập đạt chuẩn quốc gia đạt 96%.

Phong trào khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập phát triển sâu rộng. Các quỹ khuyến học, khuyến tài từ tỉnh đến cơ sở đã chắp cánh cho hàng nghìn học sinh nghèo hiếu học, lan tỏa tinh thần “Tất cả vì học sinh thân yêu”. Giáo dục đại học, cao đẳng, dạy nghề được quan tâm, đầu tư, thu hút với nhiều trường đại học có uy tín. Đặc biệt, trong nhiệm kỳ, tỉnh tiếp tục có nhiều cơ chế chính sách định hướng phát triển Khu đại học Nam Cao đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Điều làm nên sức mạnh của Giáo dục Ninh Bình không chỉ bắt nguồn từ sự cố gắng, nỗ lực không ngừng của mỗi thầy cô giáo, học sinh mà còn ở sự quan tâm, triển khai đồng bộ các chính sách hỗ trợ, ưu tiên của Đảng, Nhà nước và của tỉnh trong phát triển giáo dục, đào tạo như chính sách hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng giáo viên; chính sách đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, thiết bị dạy học cho các trường trọng điểm; khuyến khích xã hội hóa giáo dục; chính sách khuyến học, khuyến tài... Riêng trong năm học 2024-2025, trên cơ sở tham mưu của Sở Giáo dục và Đào tạo 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình cũ, UBND tỉnh đã trình HĐND ban hành 8 Nghị quyết quan trọng về cơ chế, chính sách phát triển giáo dục như: hỗ trợ đối với học sinh, học viên và giáo viên bồi dưỡng học sinh, học viên tham gia, đoạt giải trong các kỳ thi, cuộc thi; hỗ trợ trẻ em và giáo viên tại các cơ sở giáo dục mầm non dân lập, tư thục ở địa bàn có khu công nghiệp, chính sách học bổng và hỗ trợ, khuyến khích học tập cho học sinh các trường THPT chuyên của tỉnh Ninh Bình…

Với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh cùng nỗ lực, quyết tâm không ngừng của đội ngũ cán bộ quản lý, tập thể thầy cô giáo, sự đồng hành của phụ huynh, học sinh đã góp phần tô thắm thêm bề dày thành tích của vùng đất hiếu học đã được hun đúc qua lớp lớp thế hệ cha anh. Đây chính là nền tảng quan trọng, góp phần xây dựng một Ninh Bình giàu tri thức, năng động, sáng tạo và hội nhập quốc tế.

Không phải ngẫu nhiên mà 3 vùng đất Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình lại ghi dấu ấn mạnh mẽ với truyền thống nhân văn, nghĩa tình, đoàn kết và tinh thần hiếu học, trọng hiền tài. Bởi lẽ tinh thần ấy, giá trị ấy đã được hun đúc và bồi đắp từ truyền thống văn hóa, lịch sử quý giá từ hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước của thế hệ cha ông, được tiếp nối qua lớp lớp thế hệ để làm nên một vùng đất “địa linh nhân kiệt” với bản sắc văn hóa độc đáo.

Từ linh khí Hoa Lư nơi Vạn Thắng Minh Hoàng đế khai mở Nhà nước phong kiến trung ương tập quyền đầu tiên, mở ra thời kỳ độc lập, tự chủ, tự cường và thịnh vượng của dân tộc, gắn với cơ đồ của 3 triều đại Đinh, Tiền Lê và Lý; đến hào khí Đông A-biểu tượng tinh thần chiến đấu anh dũng, hào hùng, bất khuất của quân dân nhà Trần hay truyền thống yêu nước, hăng say lao động của miền đất “núi Đọi - sông Châu”. Từ những bậc hoàng đế, tướng lĩnh, danh nhân văn hóa, hiền tài các thời kỳ: Đinh - Tiền Lê - Lý - Trần - Hậu Lê - Nguyễn đến những tiền bối cách mạng, nhà văn, nhà thơ, nhà giáo đã hun đúc nên bản sắc riêng biệt của vùng đất Ninh Bình. Trải qua nhiều thế hệ, những giá trị tư tưởng giàu tính nhân văn ấy vẫn được gìn giữ, trao truyền và phát huy, tạo nên dòng chảy văn hóa xuyên suốt từ quá khứ đến hiện tại, trở thành những di sản văn hóa phi vật thể quan trọng trong đời sống tinh thần của cộng đồng.

Hiện tỉnh Ninh Bình sở hữu số lượng di tích lớn với trên 5.000 di tích các loại, trong đó có 8 di tích quốc gia đặc biệt, 265 di tích cấp quốc gia, 784 di tích cấp tỉnh, hàng chục bảo vật, nhóm bảo vật quốc gia. Đặc biệt, Quần thể Danh thắng Tràng An được công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, là di sản hỗn hợp đầu tiên của Việt Nam và Đông Nam Á. Ngoài ra, nơi đây cũng sở hữu nhiều di sản văn hóa phi vật thể với hàng trăm lễ hội truyền thống đặc sắc, nghề thủ công, nghệ thuật truyền thống dân gian độc đáo, là quê hương của nhiều loại hình nghệ thuật nổi tiếng như hát xẩm, hát chèo, múa rối, hát chầu văn,… và có “dòng chảy” văn hóa tâm linh, tín ngưỡng đa màu sắc gồm cả Phật giáo và Công giáo với truyền thống nhân dân sống “Tốt đời, đẹp đạo”, đùm bọc, chan hòa. Các giá trị văn hóa truyền thống này chính là nguồn lực nội sinh, tiềm năng to lớn để có thể biến di sản thành tài sản, xây dựng thương hiệu văn hóa đặc trưng, khẳng định vị thế và xây dựng “lợi thế cạnh tranh” cho vùng đất Cố đô trong tiến trình phát triển và hội nhập.

Xác định “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển”, trong nhiệm kỳ qua, tỉnh Ninh Bình đã quán triệt sâu rộng các nghị quyết, chủ trương của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Các cấp ủy, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng con người, gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời khai thác tiềm năng di sản phục vụ phát triển du lịch, xây dựng nông thôn mới và nâng cao đời sống nhân dân. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, tỉnh đặt mục tiêu phát triển văn hóa hài hòa giữa bảo tồn và hiện đại hóa, giữa truyền thống và hội nhập. Các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể được quan tâm đầu tư bảo tồn, phục hồi, có nhiều chính sách gắn kết chặt chẽ với khai thác các giá trị văn hóa đặc sắc phục vụ phát triển kinh tế.

Đồng chí Bùi Văn Mạnh, Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Du lịch nhấn mạnh: Trong nhiệm kỳ qua, tỉnh đã triển khai nhiều dự án tu bổ, tôn tạo các di tích lịch sử - văn hóa theo nguyên tắc khoa học, bảo đảm giữ gìn giá trị gốc. Nhờ vậy, nhiều công trình tiêu biểu như: Khu di tích Cố đô Hoa Lư, Quần thể danh thắng Tràng An, Khu di tích đền Trần - chùa Phổ Minh, Quần thể di tích Phủ Dầy, chùa Bái Đính, chùa Long Đọi Sơn… ngày càng khang trang, trở thành điểm đến hấp dẫn du khách. Ngoài những giá trị lịch sử, tín ngưỡng, các di tích còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển du lịch văn hóa - tâm linh, định vị thương hiệu, bản sắc Ninh Bình.

Nhiều chương trình, đề án bảo tồn và phát huy giá trị các di sản: thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, hát xẩm, hát Dậm Quyển Sơn, nghi lễ chầu văn, hát chèo, ca trù,… cũng được triển khai gắn với hoạt động truyền dạy cho thế hệ trẻ, tôn vinh, hỗ trợ nghệ nhân và người thực hành di sản. Qua đó, các giá trị văn hóa, truyền thống lâu đời không chỉ dừng lại ở giá trị tinh thần mà còn là “tài sản vô hình” góp phần tạo dựng hình ảnh, thương hiệu địa phương với nền văn hóa đồ sộ, đậm đà bản sắc quê hương.

Có thể thấy, những nỗ lực trong việc thực hiện công tác an sinh, chăm lo giáo dục và phát triển văn hóa trong nhiệm kỳ qua đã tạo nền tảng vững chắc để Ninh Bình bước vào giai đoạn phát triển mới. Với quyết tâm chính trị cao, sự đồng lòng của toàn dân và đặc biệt những nỗ lực xây dựng và phát huy nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc, tin tưởng rằng, trong tương lai Ninh Bình không chỉ là tỉnh có nền công nghiệp hiện đại, tốc độ tăng trưởng hai con số và thu nhập bình quân đầu người cao mà còn là vùng đất phồn vinh, Nhân dân hạnh phúc, bản sắc văn hóa địa phương luôn được gìn giữ và phát huy.