Nông nghiệp “cất cánh”, nông thôn đổi thay

Nhận định nông nghiệp, nông dân và nông thôn là những yếu tố chiến lược đặc biệt quan trọng, nhiệm kỳ vừa qua, tỉnh Ninh Bình đã quan tâm, ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm phát triển toàn diện khu vực này. Nhờ đó, sản xuất nông nghiệp có sự bứt phá theo hướng sinh thái, đa giá trị, gắn kết chặt chẽ với du lịch và công nghệ cao. Song song với đó, chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) đã không chỉ thay đổi diện mạo làng quê mà còn nâng cao chất lượng sống của người dân với hình thái “phố trong làng” dần phổ biến…

Thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 05/8/2008, Hội nghị lần thứ bẩy Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 16/6/2022, Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, nhiệm kỳ vừa qua, cả ba tỉnh Nam Định, Ninh Bình, Hà Nam (trước đây) và tỉnh Ninh Bình (mới) đều đã triển khai thực hiện đồng bộ các chương trình, đề án và cơ chế, chính sách để phát triển “tam nông”. Trong đó, tập trung và nổi bật là Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM), Đề án cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững và Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững...

Nhờ vậy, liên tục từ năm 2020 đến nay, nông nghiệp Ninh Bình đã giữ được đà tăng trưởng ổn định, sản xuất chuyển dịch theo hướng sinh thái, đa giá trị. Năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng nhiều sản phẩm nông nghiệp được nâng cao. Xây dựng NTM đáp ứng nguyện vọng người dân, trở thành phong trào mạnh mẽ, lan rộng khắp các địa phương.

Minh chứng rõ nhất cho những bước tiến của nông nghiệp Ninh Bình chính là sự phát triển vượt bậc ngành hàng lúa gạo. Nếu như trước đây, nông dân chỉ tập trung sản lượng, tập trung phát triển các giống lúa lai năng suất cao thì nay cơ cấu giống lúa đã có sự thay đổi đáng kể với tỷ lệ lúa chất lượng cao, lúa đặc sản chiếm tới 80%. Bên cạnh chú trọng yếu tố an toàn, chất lượng, mức độ cơ giới hóa trong sản xuất lúa diễn ra mạnh mẽ, việc sử dụng máy cấy, máy bay không người lái để bón phân, phun thuốc bảo vệ thực vật ngày càng phổ biến.

Canh tác 160 ha lúa, anh Phạm Văn Hướng một “đại điền” phường Đông Hoa Lư chia sẻ: Với quy mô diện tích lớn hơn, tôi có điều kiện cơ giới hóa đồng bộ vào tất cả các khâu sản xuất, hình thành “cánh đồng không dấu chân”, từ đó giảm chi phí xuống gần một nửa. Quan trọng hơn, khi sản lượng đủ lớn tôi có điều kiện liên kết với các doanh nghiệp chế biến, đưa hạt gạo vươn ra thị trường thế giới. Anh Hướng khẳng định: Những chủ trương, chính sách kịp thời, đúng đắn về dồn điền đổi thửa của Trung ương và của tỉnh chính là tiền đề cho những thành công của tôi cũng như nhiều “đại điền” khác ngày hôm nay.

Cùng với những đổi mới trong sản xuất lúa, gần đây, Ninh Bình đặc biệt quan tâm đến phát triển xanh, phát triển bền vững trong nông nghiệp, nhằm tạo ra các sản phẩm chất lượng, an toàn, bảo vệ sức khỏe con người và môi trường sống. Đến nay, toàn tỉnh đã có 25,9 ha được chứng nhận sản xuất hữu cơ, tập trung chủ yếu ở nhóm cây dược liệu. Hơn 5.000 ha lúa và trên 700 ha rau màu cũng được tổ chức sản xuất theo hướng hữu cơ. 6.000 ha diện tích canh tác lúa giảm phát thải khí nhà kính cùng nhiều mô hình trồng rau, dược liệu và nuôi trồng thủy sản áp dụng các tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP.

Trong lĩnh vực thủy sản, ở vùng nước mặn lợ, diện tích nuôi tôm thẻ chân trắng thâm canh và siêu thâm canh tiếp tục được mở rộng với nhiều hình thức nuôi mới như: nuôi trong nhà bạt, nuôi trên ao nổi, nuôi nhiều giai đoạn sử dụng công nghệ vi sinh. Với hình thức nuôi này, người nông dân có thể nuôi 3-4 vụ/năm thay vì 1-2 vụ như trước, năng suất, sản lượng cũng gấp hàng chục lần so với nuôi quảng canh, 1 ha nuôi tôm nhà bạt nông dân có thể thu về hàng tỷ đồng mỗi năm.

Bên cạnh con tôm thì ngao cũng là đối tượng nuôi cho hiệu quả kinh tế cao, đặc biệt từ năm 2023 khi con ngao tỉnh ta chính thức được cấp giấy chứng nhận ASC - một tấm “Visa Vip” đưa sản phẩm ngao vươn tới nhiều thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ. Ngoài ra, Ninh Bình còn được coi là thủ phủ của ngao, hàu giống với hàng trăm trại giống quy mô lớn, doanh thu nhiều tỷ đồng. Đối với vùng thủy sản nước ngọt, người nuôi cũng không đứng ngoài vòng xoáy của khoa học công nghệ, diện tích nuôi trên ao nổi, thâm canh, được mở rộng và phát triển mạnh với nhiều đối tượng nuôi mới, có giá trị cao như tôm càng xanh, chạch sụn, trai nước ngọt lấy ngọc, ốc nhồi, ếch...

Đặc biệt, giá trị nông sản còn được nâng cao khi gắn kết với du lịch, mở ra hướng phát triển du lịch nông nghiệp, phát huy tiềm năng tại các làng nghề truyền thống. Nhiều du khách trong và ngoài nước đã bị hấp dẫn bởi các tour du lịch nông nghiệp độc đáo ở Ninh Bình, như trải nghiệm làm nông dân ở Khu du lịch sinh thái động Thiên Hà, thăm cánh đồng lúa Tam Cốc, đầm sen ở Hang Múa hay vườn nho Hạ đen... Đây là ví dụ điển hình cho thấy nông nghiệp không chỉ còn là nơi sản xuất lương thực, thực phẩm, mà đã trở thành một “sân khấu” thu hút du khách, mang lại giá trị cao hơn rất nhiều.

Điển hình như mô hình du lịch tại Tam Cốc, Bích Động. Nông dân địa phương không chỉ trồng lúa để bán thóc, mà còn biến chính những cánh đồng lúa trở thành “sản phẩm du lịch”. Du khách đến đây không chỉ để ngắm cảnh, mà còn để trải nghiệm ngồi thuyền ngắm cánh đồng lúa vàng uốn lượn trên sông Ngô Đồng. Nguồn thu từ dịch vụ du lịch (bán vé tham quan, phục vụ ăn uống, lưu trú...) đã tạo ra giá trị kinh tế cao hơn gấp nhiều lần so với chỉ bán thóc thông thường. Điều này giúp người dân có thu nhập ổn định hơn, đồng thời tạo ra động lực để họ chăm sóc cánh đồng lúa xanh, sạch, đẹp để thu hút du khách.

Đồng chí Nguyễn Sinh Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh chia sẻ, sản xuất nông nghiệp vốn được ví như “công trường ngoài trời” luôn phải đối mặt với muôn vàn thách thức từ biến động của thời tiết, dịch bệnh và những khó khăn nội tại. Đặc biệt, diện tích đất dành cho nông nghiệp thu hẹp, lao động trong lĩnh vực nông nghiệp ngày càng ít đi là một trong những thách thức lớn của ngành. Mặc dù vậy, với tinh thần nỗ lực vượt khó, ngành nông nghiệp đã đạt được những kết quả đáng mừng. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản cả giai đoạn đạt bình quân trên 3,2%/năm, giá trị sản phẩm nông, lâm nghiệp và nuôi trồng thủy sản đến năm 2025 đạt 195 triệu đồng/ha. Ngành đã thực hiện một cuộc chuyển đổi tư duy mang tính quyết định, chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Thay vì chỉ chú trọng vào sản lượng và dựa vào các yếu tố lợi thế truyền thống, thì nay sản xuất nông nghiệp trên địa bàn tỉnh quan tâm hơn đến chất lượng để gia tăng giá trị sản phẩm.

Sau nhiều năm xa cách, không ít người con Ninh Bình sau khi trở lại nơi mình từng sinh sống đã ngỡ ngàng bởi sự đổi thay nhanh chóng của của quê hương. Triển khai chương trình xây dựng NTM, cả 129 xã, phường của tỉnh, dù là miền núi, đồng bằng, ven biển đều đã khoác lên mình tấm áo mới hiện đại và trù phú hơn.

Thôn Tân Phong (xã Giao Ninh) là một trong những thôn đầu tiên trong cả nước được công nhận thôn NTM thông minh. Ông Phạm Văn Minh, Trưởng thôn Tân Phong phấn khởi khoe với chúng tôi: Giờ đây nhà nào cũng có internet, người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến, học tập online, thanh toán điện tử và livestream bán nông sản.

Ghé thăm gia đình ông Phạm Xuân Quang, “gọn - sạch - xanh mướt” là những điều có thể nhận thấy ngay trước mắt. Trước cổng là hàng rào cây xanh, trong vườn chia thành những ô, luống trồng rau thơm, rau xanh, một góc trồng hoa, cây cảnh và cả dàn phun tưới tự động bài bản. Ông Quang kể, từ ngày tham gia phong trào xây dựng NTM, con cháu tôi ở thành phố về cứ bảo sống ở quê giờ sướng hơn phố, khung cảnh cứ như trong mơ; đường xá rộng rãi, điện, nước, internet đầy đủ mà không gian lại trong lành, thực phẩm tươi ngon, tình làng nghĩa xóm ấm cúng.

Được biết, ông Quang cũng là một trong những đảng viên tiêu biểu của thôn tiên phong phá dỡ 36m tường bao và hiến hơn 50m2 đất để mở rộng con đường liên thôn từ 3m lên 6m. Không chỉ có gia đình nhà ông Quang mà ở đây nhà nào, vườn nào cũng được bà con chăm lo, thu vén chỉn chu, đẹp đẽ như thế. NTM kiểu mẫu là vậy, được xây từ chính các hộ dân.

Thôn Tân Phong có hơn 600 hộ, trên 2.000 khẩu. Thời gian qua, thực hiện xây dựng NTM, NTM kiểu mẫu, bà con trong thôn không chỉ bảo nhau góp công, góp của để mở rộng đường làng, ngõ xóm, chỉnh trang, nâng cấp nhà văn hóa. Mà quan trọng hơn, trên cơ sở những chính sách khuyến khích, hỗ trợ phát triển kinh tế của địa phương, nhân dân còn năng động, sáng tạo đẩy mạnh sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật, tạo thu nhập ổn định từ ngành nghề vốn có của mình: trồng trọt, chăn nuôi, đan lát thủ công mỹ nghệ. Đặc biệt, với phương châm “ly nông bất ly hương” không ít thanh niên đi làm công ty, làm xây dựng quanh vùng; sáng đi làm tối vẫn về chăm lo cho con cái, gia đình, tham gia sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể thao cùng cộng đồng dân cư. Thu nhập được nâng cao, Nhân dân có thêm điều kiện đồng hành, tham gia thực hiện các phong trào chung do địa phương phát động để xây dựng, kiến thiết làng quê.

Dấu ấn của phong trào xây dựng NTM không chỉ hiện hữu ở Giao Ninh, mà ở tất cả các địa phương trên địa bàn tỉnh, thể hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống - xã hội. Bằng nhiều cách làm sáng tạo, riêng có, cùng sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị toàn tỉnh, chương trình đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Tỉnh Ninh Bình đã hoàn thành và hoàn thành trước thời hạn các mục tiêu xây dựng huyện NTM, tỉnh NTM (trong đó, tỉnh Nam Định cũ là một trong hai tỉnh đầu tiên của toàn quốc được công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM năm 2019; tỉnh Hà Nam được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM năm 2020; tỉnh Ninh Bình đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM năm 2024). Hiện, toàn tỉnh có 97/97 xã đạt chuẩn NTM, trong đó có 65/97 xã (tỷ lệ 67%) đạt chuẩn NTM nâng cao và 4/97 xã (tỷ lệ 4,1%) đạt chuẩn NTM kiểu mẫu.

Thực hiện Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP), toàn tỉnh có gần 1.000 sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên, trong đó 153 sản phẩm đạt 4 sao, 3 sản phẩm đạt 5 sao góp phần nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản địa phương. Chương trình OCOP đã và đang góp phần quan trọng vào phát triển các sản phẩm chủ lực tại các địa phương, thúc đẩy ngành nghề tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn.

Đồng chí Nguyễn Sinh Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường, cho biết: Tỉnh Ninh Bình luôn ở trong nhóm đầu cả nước về xây dựng NTM với rất nhiều thành tựu vượt trội. Cơ sở hạ tầng, bức tranh nông thôn có nhiều đổi thay tích cực, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên. Đặc biệt, từ năm 2020 trở lại đây có chuyển biến mạnh về chất, NTM đã thực sự là của người nông dân, xuất phát từ lợi ích chính đáng, nhu cầu tự thân của mỗi cư dân nông thôn. Trên quan điểm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng”; nông dân vừa là chủ thể, vừa là đối tượng, vừa là mục tiêu của công cuộc xây dựng NTM. Điều này thể hiện rất rõ qua môi trường, cảnh quan không gian nông thôn xanh, sạch, đẹp, những làng quê như phố. Điều đáng mừng là tâm lý trông chờ, ỷ lại dần được xóa bỏ, xây dựng NTM giờ đây trở thành nhu cầu, ý thức tự thân của mỗi người dân. Bà con chủ động trong đầu tư phát triển sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp trở thành hàng hóa; các mô hình sản xuất tiểu thủ công nghiệp, kinh doanh dịch vụ cũng ngày một phát triển.

Sau sáp nhập tỉnh Ninh Bình có không gian phát triển nông nghiệp rộng lớn và đa dạng. Với địa thế “tụ sơn tích thủy” và sự hội tụ đặc trưng địa lý của cả 3 vùng là đồng bằng châu thổ sông Hồng, Tây Bắc và Bắc Trung bộ, Ninh Bình sở hữu nhiều tiểu vùng sinh thái khác nhau. Mỗi vùng lại phù hợp với một loại sản phẩm đặc trưng: tiểu vùng đồi, núi, bán sơn địa thuận lợi cho phát triển kinh tế đồi rừng, nuôi trồng cây, con đặc sản, cây dược liệu; tiểu vùng trũng có thế mạnh để sản xuất lúa- cá, thủy sản, thủy cầm; tiểu vùng ven đô thị phát triển sản xuất rau, hoa công nghệ cao; tiểu vùng đồng bằng phát triển sản xuất lúa, rau. Đặc biệt, với 90 km bờ biển, đây là lợi thế lớn cho nuôi trồng thủy sản mặn lợ, sản xuất giống, khai thác xa bờ…

Để biến những tiềm năng, lợi thế thành hiện thực, theo GS.TS Đào Xuân Học, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt, trong đó quy hoạch tổng thể và định hướng phát triển rõ ràng là bước đi tiên quyết. Ông Học khẳng định: “Cần có một quy hoạch tổng thể về sử dụng đất nông nghiệp, vùng nguyên liệu, vùng chăn nuôi, vùng thủy sản một cách khoa học và bền vững. Đồng thời, phải xác định rõ các sản phẩm chủ lực, có lợi thế cạnh tranh của tỉnh mới để tập trung đầu tư và phát triển theo hướng chuyên canh”. Ngoài ra, cần phải đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, không thể phát triển nông nghiệp hiện đại nếu thiếu công nghệ. Cần khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp, nông dân ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, chế biến, bảo quản nông sản. Xây dựng các trung tâm nghiên cứu, ứng dụng công nghệ trong nông nghiệp ngay tại tỉnh. Bên cạnh đó, chú trọng xây dựng thương hiệu cho nông sản địa phương. Đặc biệt, tận dụng lợi thế du lịch của tỉnh để phát triển nông nghiệp gắn với du lịch trải nghiệm, du lịch sinh thái.

Cùng đưa ra những tư duy chính sách mới cho phát triển kinh tế nông thôn của tỉnh Ninh Bình sau sáp nhập, ông Nguyễn Ngọc Luân, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường cho rằng: Cần tổ chức lại không gian phát triển theo hệ sinh thái và chức năng liên vùng với việc quy hoạch các vùng đồng bằng như Yên Khánh, Nghĩa Hưng, Bình Lục (cũ) thành trung tâm sản xuất nông nghiệp chuyên canh lúa chất lượng cao, rau quả xuất khẩu, chăn nuôi theo chuỗi. Các vùng ven Tràng An, Tam Chúc, Phát Diệm có thể hình thành vành đai du lịch nông nghiệp-sinh thái-làng nghề, kết hợp farmstay, homestay với trải nghiệm nông nghiệp sạch. Trong khi đó, khu vực đồi núi như Nho Quan, Thanh Liêm (cũ) phù hợp để phát triển mô hình nông lâm kết hợp, cây dược liệu, kinh tế dưới tán rừng hay chăn nuôi bán tự nhiên. Ông Luân cũng lưu ý, việc quy hoạch và phân vùng không nhất thiết phải tách bạch giữa nông thôn và đô thị, mà cần tính đến các cấu trúc phát triển “làng trong phố, phố trong làng”, “trung tâm vệ tinh” và mô hình “nông thôn hòa hợp với đô thị”.

Trong tương lai, nông nghiệp Ninh Bình không chỉ đóng vai trò đảm bảo an ninh lương thực mà còn tiếp tục hướng tới phục vụ du lịch và cung cấp các sản phẩm nông sản đặc trưng, chất lượng cao cho thị trường địa phương và du khách. Lợi thế cạnh tranh của tỉnh không nằm ở quy mô đất đai hay lao động giá rẻ mà ở tiềm năng du lịch và sự độc đáo của các sản phẩm địa phương.

Ông Nguyễn Sinh Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường khẳng định: Tới đây, nông nghiệp không đơn thuần như trước đây nữa mà là nông nghiệp đa giá trị. Hình ảnh người nông dân Ninh Bình trong tương lai là những “nông dân văn minh” - những người làm chủ công nghệ, thị trường, có kiến thức và kỹ năng sản xuất chuyên nghiệp. Đi cùng với nền nông nghiệp tiên tiến việc xây dựng nông thôn mới sẽ theo hướng hiện đại, tiện nghi, xanh, sạch, đẹp, nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống. Mục tiêu là tạo ra một môi trường sống tốt đẹp, nơi người dân nông thôn có điều kiện phát triển không thua kém khu vực đô thị, đồng thời bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp bền vững.

Bằng những nỗ lực không ngừng, Ninh Bình đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu trở thành tỉnh tiên phong, kiểu mẫu về nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh. Đây không chỉ là một mục tiêu kinh tế mà còn là khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân.

Kỳ 1: Nền tảng vững chắc cho sự phát triển

Kỳ 2: Bứt phá phát triển kinh tế, tạo đà cho nhiệm kỳ mới

Kỳ 4: Chăm lo an sinh, nâng cao tri thức, vun bồi bản sắc văn hoá Ninh Bình