Hội thảo khoa học "Thực trạng và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật hát Xẩm ở Ninh Bình"

Dự Hội thảo có các đồng chí lãnh đạo Sở Văn hóa và Thể thao, huyện Yên Mô; đại diện Viện Văn hóa, Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, Viện Âm nhạc; các chuyên gia, nhà khoa học, các nghệ nhân, đại diện các CLB nghệ thuật hát Xẩm trên địa bàn tỉnh và một số tỉnh, thành phố; đại diện Phòng Văn hóa-Thông tin các huyện, thành phố trong tỉnh...

Phát biểu khai mạc và Báo cáo đề dẫn tại hội thảo, đồng chí Vũ Thanh Lịch, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao và Tiến sĩ Vũ Diệu Trung, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Di sản Văn hóa, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam khẳng định: Hát Xẩm là một hình thức diễn xướng dân gian, bằng nghệ thuật hát nói và âm nhạc. 

Những bài hát Xẩm mang đậm triết lý nhân sinh, tính giáo dục, nhân văn sâu sắc. Nghe và học hát Xẩm sẽ cảm nhận được ý nghĩa của câu từ, làn điệu, thấu hiểu những mảnh đời, số phận, cũng như những kinh nghiệm sống quý báu của cha ông.

Đồng thời, các bài hát Xẩm còn là một kho tàng tri thức dân gian phong phú, đa dạng, phản ánh hiện thực cuộc sống của người dân lao động trải qua từng giai đoạn lịch sử.

Nghệ thuật hát Xẩm ở Ninh Bình vẫn đang được các thế hệ truyền nhân của cố nghệ sĩ ưu tú Hà Thị Cầu duy trì và truyền dạy cho các lớp trẻ. Các thế hệ đã và đang bảo lưu những lề lối, lời hát, nhạc cụ của Xẩm cổ theo các cách truyền dạy khác nhau như: truyền dạy trực tiếp, soạn giáo trình học theo, đi biểu diễn trong các hội thi, hội diễn... 

Với những giá trị đặc biệt đó, nghệ thuật hát Xẩm ở Ninh Bình đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2021 và hướng tới xây dựng hồ sơ trình UNESCO ghi vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại.

Nghệ thuật hát Xẩm với những ca từ đặc trưng, với hình thức hát nói dân gian vẫn luôn đóng một vai trò quan trọng trong kho tàng âm nhạc dân tộc và trong đời sống cộng đồng xưa và nay.

Tính đến nay, toàn tỉnh có 800 CLB nghệ thuật truyền thống sinh hoạt đều đặn, có chất lượng cao ở cả ba loại hình hát Chèo, Hát Xẩm và hát Chầu văn. Trong đó, có 9 CLB chuyên về hát Xẩm và có thực hành hát Xẩm tập trung chủ yếu ở huyện Yên Mô, đang mở rộng và xây dựng thêm một số CLB chuyên về hát Xẩm ở huyện Yên Khánh, Kim Sơn, Gia Viễn, thành phố Tam Điệp... 

Tuy nhiên, cũng như nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác, nghệ thuật hát Xẩm ở Ninh Bình đang đứng trước nguy cơ mai một cao. 

Trong cộng đồng dân cư, hát Xẩm đã từng bị lãng quên, thất truyền; môi trường cho người khiếm thị hát Xẩm (những người thực hành di sản) đã thay đổi và mưu sinh hiện nay của họ cũng không còn bằng hát Xẩm nữa. 

Bên cạnh đó, là sự thiếu hụt của đội ngũ nghệ nhân và những người kế cận, sự thay đổi thị hiếu của công chúng, vị thế của Xẩm so với các hình thức diễn xướng dân gian khác và đặc điểm truyền nghề gắn với mưu sinh của Xẩm đã không còn.

Xuất phát từ thực trạng và yêu cầu thực tiễn, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình tổ chức hội thảo khoa học "Thực trạng và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật hát Xẩm ở Ninh Bình". 

Mục đích của hội thảo nhằm đánh giá thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát Xẩm trên địa bàn tỉnh Ninh Bình thời gian qua, trên cơ sở tham vấn ý kiến, kinh nghiệm của các nhà khoa học, nhà quản lý và nghệ nhân đang thực hành di sản, đề xuất các giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của di sản trong thời gian tới. 

Hội thảo cũng là dịp để các nhà khoa học, nhà quản lý và nghệ nhân thảo luận những vấn đề thực tiễn về hát Xẩm, chia sẻ những kinh nghiệm trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật này trong đời sống hiện nay. 

Đánh giá thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát Xẩm ở tỉnh Ninh Bình, đánh giá sức sống của nghệ thuật hát Xẩm trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát Xẩm ở tỉnh Ninh Bình, hướng tới đề nghị UNESCO đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp của nhân loại.

Để tổ chức hội thảo, Ban Tổ chức đã nhận được gần 20 bài tham luận của các chuyên gia, nhà khoa học đến từ các tổ chức, đơn vị nghiên cứu đầu ngành ở Trung ương và địa phương, như Viện Văn hóa nghệ thuật Quốc gia, Viện Âm nhạc, Đại học Hoa Lư; các nhà quản lý, đại diện chính quyền địa phương các xã, huyện, thành phố trong tỉnh; các nghệ nhân, đại diện CLB nghệ thuật hát Xẩm (những người đang trực tiếp thực hành và trao truyền di sản)...

Ban Tổ chức đã lựa chọn 3 chủ đề nội dung trọng tâm để trình bày và thảo luận tại hội thảo, bao gồm: Thực trạng nghệ thuật hát Xẩm trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân ở tỉnh Ninh Bình hiện nay; Đánh giá những tồn tại, hạn chế trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát Xẩm; Đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát Xẩm trong thời gian tới; kinh nghiệm tổ chức, xây dựng phong trào hát Xẩm và tổ chức hoạt động CLB nghệ thuật hát Xẩm.

Tại hội thảo, đã có gần chục báo cáo tham luận được trình bày, với nội dung phong phú, sinh động, hàm lượng khoa học cao, đáp ứng mục tiêu, yêu cầu chung của hội thảo. Qua đó làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn, nhấn mạnh vào những nội dung cốt lõi để đi đến đánh giá đúng thực trạng và đề ra giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật hát Xẩm ở Ninh Bình, góp phần phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của tỉnh.

Hạnh Chi- Minh Quang