Cơ hội khẳng định Ninh Bình trên bản đồ ẩm thực quốc gia

Bức tranh ẩm thực "đa sắc"

Từ lâu Ninh Bình, Nam Định và Hà Nam được biết đến là những địa phương có nền ẩm thực phong phú, đa dạng. Mỗi vùng đất một đặc sản, một khẩu vị riêng, nhưng khi hợp nhất, sự đa dạng này không đối chọi mà bổ trợ, tạo nên một hệ sinh thái ẩm thực phong phú hiếm có.

Ẩm thực Hà Nam mang đậm tính dân dã, thiên về các món chế biến từ nông sản đồng bằng, như cá kho làng Vũ Đại, bánh cuốn chả nướng Phủ Lý, chuối ngự Đại Hoàng. Nơi đây còn nổi tiếng với các sản phẩm từ đậu, tương, bún tươi, món ăn từ cua đồng… gắn với làng nghề và chợ quê truyền thống.

Ninh Bình với địa hình bán sơn địa, có những món ăn đậm chất núi đá vôi như thịt dê, cơm cháy, ốc núi, gỏi nhệch, nem chua... Hương vị ở đây thường mạnh, sử dụng nhiều gia vị dân dã như sả, gừng, riềng, tương ớt tạo nên đặc trưng riêng, mộc mạc mà cuốn hút. Trong đó, món thịt dê Ninh Bình từng được xác lập là món đặc sản Việt; món dê tái chanh được bình chọn là một trong những món ăn từ dê ngon nhất thế giới.

Nam Định lại sở hữu nền ẩm thực có chiều sâu lâu đời, nổi bật với các món bún như bún chả, bún riêu, phở bò gia truyền. Vùng đất này còn được biết đến như một trung tâm ẩm thực tinh tế với những làng nghề làm bánh, nấu kẹo, sản xuất nước mắm truyền thống. Văn hóa ẩm thực Nam Định thường mang dáng dấp thị thành, chỉn chu nhưng vẫn chứa đựng những hương vị truyền thống, khó quên. Món “Phở Nam Định” đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đánh giá về bức tranh ẩm thực của vùng đất này, ông Trương Nam Thắng, Chuyên gia du lịch nhận xét, ba vùng đất Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình đều có bản sắc văn hóa, vị trí địa lý tương đồng với khí hậu nhiệt đới gió mùa, địa hình bao gồm cả núi non, trung du, đồng bằng, sông ngòi, đầm lầy, ven biển... Nơi hội tụ nhiều loài thực vật, động vật đa dạng, phong phú, tạo nên nguồn nguyên liệu tự nhiên cho ẩm thực. 

Việc hợp nhất ba tỉnh mở ra một cơ hội chưa từng có để hình thành một vùng ẩm thực bản sắc rất rõ, vừa đồng bằng, vừa ven núi, vừa nông thôn, vừa đô thị, vừa cổ kính cung đình, vừa dân dã, tự nhiên. Trung bình mỗi du khách sẽ chi tiêu khoảng 1/3 cho nhu cầu ẩm thực thì việc khai thác đúng giá trị văn hóa ẩm thực sẽ góp phần định vị rõ nét thương hiệu ẩm thực vùng đất này, đồng thời gia tăng giá trị, tăng thời gian lưu trú.

"Tuy nhiên, nếu không có chiến lược bài bản, không có quy hoạch phát triển ẩm thực gắn với du lịch, nông nghiệp và công nghiệp chế biến, công nghiệp văn hóa thì cơ hội này sẽ trôi qua rất nhanh”, ông Trương Nam Thắng cho biết thêm.

Cần chiến lược bài bản cho “vùng ẩm thực mới”

Sở hữu nền ẩm thực phong phú, đa dạng cùng những tinh hoa trong cách chế biến, thưởng thức được đúc kết qua hàng nghìn năm lịch sử, tỉnh Ninh Bình mới có tiềm năng to lớn để phát triển du lịch ẩm thực.

Thời gian qua, ngành Du lịch và các địa phương chú trọng khai thác văn hóa ẩm thực để thúc đẩy du lịch phát triển như: Tham gia hội chợ, tổ chức lễ hội ẩm thực, phát huy giá trị các lễ hội, tổ chức tập huấn các lớp nấu ăn hay tour du lịch chuyên ẩm thực... Nhờ đó, mang đến trải nghiệm chân thực, hấp dẫn cho du khách khi được khám phá trọn vẹn các món ngon vùng Đồng bằng sông Hồng.

Tuy nhiên, với việc mở rộng không gian, địa giới hành chính thì rất cần sự quan tâm, xây dựng các chiến lược để khai thác, gìn giữ các giá trị văn hóa ẩm thực của vùng đất mới. Nghệ nhân ẩm thực Lê Thị Thiết, người sáng lập thương hiệu “Phở Xưa” Nam Định đã dành nhiều năm tâm huyết để nghiên cứu, hoàn thiện công thức và bảo tồn giá trị văn hóa ẩm thực của món phở.

Bà Thiết cho rằng: “Khi sáp nhập lại, ẩm thực Ninh Bình không thiếu đặc sản, chỉ thiếu sự liên kết. Trước đây, nhiều người nghĩ món dê hay phở chỉ quanh quẩn trong vài nhà hàng. Nhưng khi liên kết với du lịch, đầu tư bài bản, sản phẩm đã lên bàn ăn của khách sạn 5 sao, thậm chí xuất khẩu”.

Nghệ nhân ẩm thực Lê Thị Thiết cũng kỳ vọng vào việc xây dựng Ninh Bình trở thành một “kinh đô ẩm thực” trong tương lai không xa. Tuy nhiên, để hiện thực mục tiêu đó, cần một quá trình dài, bài bản từ việc xây dựng bản đồ ẩm thực chi tiết gắn với việc đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu truyền thông đến việc quan tâm tạo ra không gian trình diễn ẩm thực những khu phố ẩm thực hoặc Festival ẩm thực vùng để người dân, du khách và nghệ nhân có nơi giới thiệu, trao đổi, sáng tạo. Đối với những món ăn cung đình Hoa Lư cần tiếp tục phục dựng, bảo tồn; với những món ăn đã gắn với thương hiệu, lịch sử địa phương như “Phở Nam Định”, “cá kho làng Vũ Đại”… thì nên tiếp tục giữ gìn thương hiệu, tránh để mất tên khi sáp nhập.

Đồng quan điểm với nghệ nhân Lê Thị Thiết, PGS.TS Trần Đức Thanh, Chuyên gia du lịch cho rằng, dù tiềm năng phong phú, nhưng ẩm thực tại tỉnh Ninh Bình mới vẫn tồn tại nhiều khó khăn như thiếu chuỗi liên kết ngành hàng, việc liên kết giữa nguyên liệu, sản xuất, chế biến, phân phối và quảng bá còn rời rạc. Ngoài ra, cơ chế bảo hộ thương hiệu ẩm thực, hỗ trợ nghệ nhân, làng nghề hay việc bảo tồn và khai thác văn hóa ẩm thực ở một số địa phương cũng là những vấn đề chưa được chú trọng, chưa hiệu quả.

PGS.TS Trần Đức Thanh đề xuất, thời gian tới, ngành Văn hóa, Du lịch cần nghiên cứu lập “Bản đồ ẩm thực Ninh Bình mới” gồm danh mục món ăn, làng nghề, địa chỉ thưởng thức, nghệ nhân chế biến. Dữ liệu này cần số hóa để cập nhật liên tục và phục vụ quảng bá.

Bên cạnh đó, cần gắn ẩm thực với du lịch và trải nghiệm bằng cách tổ chức các tour ẩm thực chuyên đề kết hợp với trải nghiệm làm món ăn cùng nghệ nhân, người dân. Hiện nay, nhu cầu của du khách không còn là muốn “ăn no” mà hướng đến “nghệ thuật thưởng thức”, vì vậy, người chế biến cần “tinh chế” các món ăn hướng đến tôn vinh giá trị tinh hoa văn hóa, lịch sử.

Ninh Bình mới không chỉ sở hữu những di sản vang danh mà hoàn toàn có thể trở thành trung tâm ẩm thực đặc sắc của vùng và cả nước. Khi những giá trị ẩm thực được kết nối, khai thác đúng cách, vùng đất cổ này không chỉ làm hài lòng thực khách trong nước mà còn có cơ hội “xuất khẩu khẩu vị” ra thế giới, góp phần nâng tầm du lịch, văn hóa và kinh tế địa phương.