Khi họa sĩ đương đại vẽ minh họa cho sách - Cuộc liên tài thú vị

"Làm mới" những danh tác văn học Việt

Họa sĩ Đào Hải Phong vừa tạo ra một bất ngờ thú vị khi vẽ minh họa cho tác phẩm Gió đầu mùa & Hà Nội băm sáu phố phường của nhà văn Thạch Lam. Lâu nay, dấu ấn hội họa của Đào Hải Phong để lại khá đậm nét ở những bức tranh sơn dầu khổ lớn, vẽ phong cảnh làng quê. Ở lĩnh vực vẽ minh họa báo chí hay sách vở, Đào Hải Phong không hẳn là cái tên nổi bật.

Thế nhưng, được họa sĩ Trần Đại Thắng, Giám đốc Công ty sách Đông A "chọn mặt gửi vàng" nhờ vẽ minh họa cho hai tác phẩm nổi tiếng này, họa sĩ Đào Hải Phong đã coi đây như một cơ duyên. "Văn chương Thạch Lam có sự gần gũi, tương đồng với quan niệm nghệ thuật của tôi... Tôi vẽ những bức minh họa này bằng bột màu, là chất liệu đã làm nên tên tuổi của tôi những năm 90 của thế kỷ trước.

Tôi có cảm giác nhà văn Thạch Lam gợi lại cho tôi những gì đã là giá trị của chính mình - mộc mạc, nhẹ nhàng nhưng mang lại nhiều điều thú vị", họa sĩ Đào Hải Phong chia sẻ.

Ngắm gần 20 bức minh họa của Đào Hải Phong, người ta thấy chúng vừa như những bức tranh độc lập mang dấu vân tay của ông, vừa trùng khít với không khí và tinh thần văn chương mà nhà văn Thạch Lam đã viết cách đây hơn nửa thế kỷ.

Trước Đào Hải Phong, các họa sĩ Thành Chương, Hoàng Phượng Vỹ, Thành Phong, Duy Hưng cũng đã được mời để làm đẹp thêm cho những danh tác văn chương Việt. Nếu họa sĩ Thành Chương vẽ minh họa cho tuyển truyện ngắn Người kép già của nhà văn Kim Lân thì họa sĩ Hoàng Phượng Vỹ minh họa cho tập Bỉ vỏ của nhà văn Nguyên Hồng.

Còn hai họa sĩ trẻ Thành Phong và Duy Hưng được mời vẽ cho tiểu thuyết Số đỏ của nhà văn Vũ Trọng Phụng và tập tùy bút Thương nhớ mười hai của nhà văn Vũ Bằng.

Không phải tới bây giờ, việc vẽ minh họa cho các tác phẩm văn học mới được thực hiện. Ngược dòng thời gian, người đọc đã từng quen thuộc với nhiều cái tên họa sĩ vẽ minh họa cho các cuốn sách xuất bản những năm 50-60 của thế kỷ trước, như họa sĩ Văn Đa, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Gia Trí...

Song, ở thời điểm đó, những minh họa thường dừng lại ở dạng đen trắng, góp phần "tô điểm" cho cuốn sách. Ở thời điểm này, khi công nghệ làm sách đã có nhiều thay đổi thì việc sách có minh họa cũng trở nên phổ biến hơn. Thế nhưng, với những tựa sách văn học của các tác giả nổi tiếng trên văn đàn, khi tái bản có thêm sự đồng hành của các họa sĩ nổi tiếng ở thời điểm hiện tại, đã mang tới cho người đọc và dân chơi sách sự thích thú đáng kể.

Bởi không chỉ xuất bản các bản sách phổ thông, các đơn vị làm sách còn ra những bản sách đặc biệt. Như cách đây ít lâu, tuyển tập Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp được ra mắt với ba ấn bản: Cao cấp, S500, S100. Điểm nhấn thu hút sự chú ý trong tuyển truyện ngắn kỷ niệm 70 năm ngày sinh nhà văn là sự tham gia của các họa sĩ hàng đầu: Lê Thiết Cương, Đào Hải Phong, Phan Cẩm Thượng, Hà Trí Hiếu...

Riêng ở ấn bản S100 (đánh số từ 001 đến 100) ruột in trên giấy mỹ thuật Conqueror High White Laid 120 gsm, có chữ ký trực tiếp của tác giả, bìa da có thêm 13 minh họa mầu mới, do các họa sĩ đương đại như Đặng Xuân Hòa, Lê Thánh Thư, Võ Tá Hùng, Thành Chương, Trịnh Tú... thể hiện.

Còn phải kể đến Người kép già của nhà văn Kim Lân, ngoài ấn bản cao cấp còn có S365 và S101. Hay như Thương nhớ mười hai của nhà văn Vũ Bằng cũng có 890 bản đánh số từ VB 001 đến VB 890 để dành cho những người sưu tập, chơi sách.

Tiếp nối hành trình nâng tầm sách Việt

Nỗ lực làm mới sách xưa bằng minh họa nay đang được nhìn nhận như một động thái nâng tầm sách Việt. Bởi nếu chỉ đơn thuần tái bản những danh tác nổi tiếng thì cũng là việc nên làm. Nhưng nếu dừng lại như thế thì chỉ đáp ứng được một bộ phận độc giả. Trong khi cộng đồng đọc sách luôn có một thị phần người đọc vừa thích sách hay vừa mê sách đẹp. Vì thế, chinh phục và đáp ứng phân khúc độc giả này cần được mở rộng.

Rất may, hành trình đánh thức những tác phẩm thuộc hàng kinh điển của văn học sử Việt Nam hiện đã nhận được sự "tiếp sóng" của một số đơn vị xuất bản. Trong đó đáng chú ý có NXB Kim Đồng. Hồi tháng 4 vừa qua, đơn vị xuất bản này đã ra mắt bộ đôi tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của danh sĩ Nguyễn Dữ và Nam Hải dị nhân liệt truyện của Phan Kế Bính.

Hai tác phẩm nổi bật trong kho tàng văn học trung đại và cận đại Việt Nam bỗng trở nên sống động hơn nhờ gần 400 tranh minh họa tỉ mỉ và kỳ công của hai họa sĩ Nguyễn Công Hoan và Tạ Huy Long. Trước đó, cuốn Lĩnh Nam chích quái cũng được họa sĩ Tạ Huy Long dành hơn một năm vẽ 200 minh họa sống động, khiến tác phẩm này lập tức được độc giả trẻ đón nhận.

NXB Trẻ cũng không đứng ngoài cuộc. Mới đây, cuốn Cánh đồng bất tận của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư cũng ra mắt ấn bản đặc biệt với minh họa của họa sĩ Minh Hải. Cho tôi một vé đi tuổi thơ và Tôi là Bê tô của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cũng có ấn bản đặc biệt với tranh minh họa mầu của họa sĩ Đỗ Hoàng Tường...

Trước đó, năm 2017, Công ty sách Đông A và NXB Văn học ra mắt cuốn Lục Vân Tiên của cụ Nguyễn Đình Chiểu với phần minh họa sống động của họa sĩ Nguyễn Công Hoan. Cùng năm đó, cuốn Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du cũng được ra mắt với hình thức hoàn toàn mới, có sự minh họa của 15 họa sĩ đương đại như Đinh Quân, Đỗ Hoàng Tường, Đặng Tiến, Đặng Xuân Hòa, Phạm Quang Vinh, Lê Quảng Hà, Nguyễn Quân...

Họa sĩ Thành Chương, người đứng ra tổ chức mời các họa sĩ minh họa Truyện Kiều lần đó chia sẻ với người viết bài này rằng đây là một công việc thú vị nhưng cũng đầy thách thức. Bởi việc minh họa Kiều đã được nhiều họa sĩ bậc tiền bối như Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Tiến Chung, Tô Ngọc Vân, Lê Văn Đệ, Lương Xuân Nhị, Trần Văn Cẩn... vẽ và để lại những dấu ấn khó quên.

Tuy nhiên, những họa sĩ đương đại được mời tham gia dự án này đều là những người có tài năng, cũng rất tự tin, chứ không phải đứng trước những "đỉnh núi" kia mà không dám động cựa gì cả. "Chúng tôi đã nhìn nhận Kiều bằng góc nhìn, thẩm mỹ của thời nay, của những năm tháng này", họa sĩ Thành Chương khẳng định.

Vẽ minh họa cho tác phẩm văn học dường như chưa bao giờ là công việc dễ dàng với các họa sĩ. Độc giả ngày nay lại càng có những đòi hỏi cao, đồng thời quan niệm, thẩm mỹ cũng cao hơn. Bên cạnh đó, khi mà có một bộ phận độc giả sẵn sàng chi tiền để sở hữu những cuốn sách hay về nội dung, đẹp về hình thức thì lại càng là thách thức với họa sĩ khi được mời vẽ minh họa, làm đẹp cho sách.

Họa sĩ Thành Chương khi vẽ minh họa ấn bản Người kép già cũng thừa nhận đó là một thách thức. "Từ nhỏ, tôi đã đọc truyện ngắn của cha mình nhiều lần, mỗi lần có một cảm giác khác. Lần này, đọc lại để minh họa, tôi thực sự đứng trước một thử thách không đơn giản. Tôi tự nhủ mình đang thi thố với cha, làm sao đem được cái đẹp của tranh mình đến gần với cái hay của truyện ngắn Kim Lân. Có nhiều truyện ngắn khiến tôi vừa khóc vừa vẽ trong sự thương nhớ và kính trọng cha".

Tương tự, họa sĩ Hoàng Phượng Vỹ khi đối diện với những trang văn Bỉ vỏ của nhà văn Nguyên Hồng cũng phải dồn tâm sức, thậm chí vắt kiệt sức mình để có được những minh họa ưng ý. Nhìn nhận về xu hướng hội họa đồng hành cùng văn chương, ông cho rằng, đây là một cách hiện đại hóa truyền thống, đồng thời đáp ứng thú chơi sách của nhiều người.

Còn với họa sĩ Duy Hưng, người để lại dấu ấn khi minh họa Thương nhớ mười hai (Vũ Bằng) thì một cuốn sách hay lại được chăm chút kỹ lưỡng về mặt hình ảnh sẽ mang giá trị sưu tầm, sưu tập, lưu trữ vượt thời gian.

Nếu ví những bức tranh minh họa như một nhịp cầu đưa người đọc đến nhanh, đến gần với các danh tác xưa, thì việc các đơn vị xuất bản đầu tư mời họa sĩ đương đại vẽ tranh có thể coi là một cuộc chơi lớn. Bởi thông thường, mời các họa sĩ giá vẽ nổi tiếng vẽ minh họa cho sách thường đã khó, mà chi phí cũng cao.

Ðại diện một đơn vị xuất bản tiết lộ, thông thường chi phí cho phần hội họa chiếm tới 70% cuốn sách. Tốn kém nhưng sự đầu tư đó là xứng đáng, vì mở ra một ô cửa mới trong thị trường xuất bản. Ngoài ra, những bức tranh minh họa của các họa sĩ đương đại sau khi in sách còn được đưa ra đấu giá, mang lại niềm vui cho cả ba bên: đơn vị xuất bản - họa sĩ - người sưu tập tranh.

Ðơn cử như với 17 bức tranh bột mầu của họa sĩ Ðào Hải Phong minh họa cuốn Gió đầu mùa & Hà Nội băm sáu phố phường của nhà văn Thạch Lam vừa được các nhà sưu tập đấu giá thành công với tổng số tiền gần 650 triệu đồng. Trước đó, 19 bức tranh của họa sĩ Thành Chương minh họa cuốn Người kép già cũng được đưa lên sàn đấu giá với tổng số tiền hơn 600 triệu đồng...

Bài và ảnh: Hoàng Thu Phố (theo nhân dân hằng tháng)