Ứng dụng công nghệ Nano bạc nuôi cá trê vàng: Hướng đi mới cho thủy sản bền vững

Cá trê vàng - Đối tượng nuôi mang giá trị kinh tế cao

Ninh Bình, với đặc thù địa hình vùng trũng và hệ thống sông ngòi dày đặc, từ lâu đã khẳng định vị thế là một trong những địa phương có thế mạnh về nuôi trồng thủy sản nội địa tại miền Bắc. Tính đến hết tháng 9/2025, diện tích nuôi trồng thủy sản toàn tỉnh ước đạt 35.265 ha, sản lượng đạt hơn 233.000 tấn. Tuy nhiên, một thực trạng đáng lo ngại đang hiện hữu: các đối tượng nuôi truyền thống như cá trắm, trôi, chép đang dần bão hòa, giá bán giảm, trong khi chi phí thức ăn và vật tư không ngừng tăng cao.

Trước bối cảnh đó, việc tìm kiếm những đối tượng nuôi mới có giá trị kinh tế cao, kết hợp với ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật (KHKT) để kiểm soát dịch bệnh là yêu cầu cấp thiết. Đề tài “Ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật sử dụng chế phẩm Nano bạc trong việc ương giống và nuôi thương phẩm cá trê vàng (tên khoa học Clarias macrocephalus) trên địa bàn huyện Nho Quan” được triển khai đã góp phần giải bài toán nâng cao giá trị sản xuất thủy sản tại địa phương.

Cá trê vàng (Clarias macrocephalus) là loài cá bản địa đặc trưng của vùng Đông Nam Á. Tại Ninh Bình, loài cá này từng sinh trưởng mạnh tại các vùng trũng thuộc địa bàn các huyện Nho Quan, Gia Viễn (trước đây).

Về đặc điểm sinh học, cá trê vàng dễ nhận diện bởi màu vàng xám đặc trưng, đầu dẹp, có 4 đôi râu dài và u lồi xương chẩm hình vòng cung. Đây là loài cá có sức chống chịu cực tốt với môi trường khắc nghiệt nhờ cơ quan hô hấp phụ (hoa khế), giúp chúng sống được trong môi trường thiếu oxy (1-2 mg/l), nước hơi phèn hoặc hơi lợ.

Về mặt kinh tế, cá trê vàng là đặc sản được ưa chuộng nhờ chất lượng thịt thơm ngon, săn chắc. Theo các nghiên cứu, về giá trị dinh dưỡng, thịt cá chứa hàm lượng protein thô lên tới 18,82% và dồi dào các axit béo không bão hòa (chiếm 66,03% tổng lượng axit béo). Hiện nay, giá bán cá trê vàng trên thị trường dao động từ 80.000 - 100.000 đồng/kg, cao gấp nhiều lần so với các loài cá trê lai hay cá truyền thống.

Quản lý môi trường và dịch bệnh

Mặc dù tiềm năng lớn, nhưng nghề nuôi cá trê vàng các xã phía tây Ninh Bình (các địa phương thuộc huyện Gia Viễn, Nho Quan cũ) vẫn gặp nhiều khó khăn. Cụ thể về con giống, trước đây chủ yếu dựa vào nguồn trôi nổi, chất lượng không ổn định. Mặt khác, cá trê vàng có tốc độ sinh trưởng chậm hơn các loại cá trê khác, dẫn đến thời gian nuôi dài, dễ phát sinh dịch bệnh nếu quản lý môi trường không tốt. Kinh nghiệm sản xuất vẫn mang tính tự phát, chưa có quy trình kỹ thuật chuẩn hóa để đạt tỷ lệ sống cao.

Trong xu thế nông nghiệp 4.0, công nghệ Nano đang trở thành trợ thủ đắc lực cho nông dân. Chế phẩm Nano bạc với kích thước siêu nhỏ (nanomet) sở hữu khả năng kháng khuẩn, tiệt trùng siêu mạnh. Theo đó, Nano bạc có khả năng tiêu diệt hơn 650 loại vi khuẩn, virus và nấm men bằng cách tương tác với lớp protein trên bề mặt tế bào của chúng, phá vỡ màng tế bào và ức chế quá trình sao chép DNA/RNA. Hơn nữa, Nano bạc là sản phẩm sạch, không độc hại cho người và môi trường, không để lại tồn dư kháng sinh trong thịt cá.

Đặc biệt, chế phẩm Nano bạc cho hiệu quả nhanh, chỉ cần tiếp xúc trong vòng 5 phút, hầu hết vi khuẩn gây hại đều bị tiêu diệt. Và nhờ chất hoạt động bề mặt, các hạt Nano bạc hầu như không bị kết tụ, trong khi việc duy trì hiệu quả sử dụng lên đến 3 năm.

Nhờ tính ưu việt trên, đẩy mạnh ứng dụng Nano bạc vào ương giống và nuôi cá trê vàng giúp ổn định môi trường nước, giảm thiểu rủi ro dịch bệnh, từ đó nâng cao tỷ lệ sống và năng suất. Mô hình nuôi cá trê vàng triển khai tại xã Lạng Phong (nay thuộc xã Nho Quan) - địa phương thuần nông, với lợi thế mạng lưới sông ngòi dày đặc nhưng kết cấu hạ tầng còn hạn chế, việc đưa mô hình công nghệ cao vào đây là hướng đi đột phá.

Trước yêu cầu nhiệm vụ, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Ninh Bình đã phối hợp với Công ty TNHH Đầu tư và Xây dựng Chung Hiếu ký hợp đồng khoa học công nghệ về việc thực hiện Đề tài “Ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật sử dụng chế phẩm sinh học NANO BẠC trong việc ương giống và nuôi thương phẩm cá trê vàng trên địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình”.

Công ty TNHH Đầu tư và Xây dựng Chung Hiếu là đơn vị tiên phong thực hiện đề tài này. Với hệ thống ao nuôi kiên cố, quy mô 60.000 m2 (6 ha), máy quạt nước, hệ thống bơm điện 3 pha hiện đại, máy bắn thức ăn hẹn giờ...; đội ngũ nhân lực gồm các thạc sĩ, kỹ sư có hơn 10 năm kinh nghiệm trong ngành thủy sản... là yếu tố đảm bảo yêu cầu về tính khoa học và thực tiễn của đề tài.

Dự án bắt đầu từ năm 2024 đến tháng 1/2026, tập trung vào hai giai đoạn quan trọng. Trong đó, giai đoạn ương giống trên quy mô 0,6 ha, chuyển từ cá bột lên cá giống (2g - 20g/con), mục tiêu đạt năng suất 110 vạn con/ha/vụ. Sử dụng Nano bạc để bảo vệ cá con trong giai đoạn nhạy cảm nhất.

Đối với giai đoạn nuôi thương phẩm (quy mô 1,2 ha), mục tiêu đạt năng suất 34 tấn/ha/vụ. Ứng dụng Nano bạc định kỳ để xử lý nước, giúp cá sinh trưởng khỏe mạnh, giảm hệ số thức ăn (FCR).

Anh Nguyễn Văn Ban, kỹ thuật viên - người trực tiếp theo sát quy trình nuôi cá trê vàng cho biết: Đề tài được thực hiện theo phương pháp thực nghiệm so sánh. Các ao nuôi sử dụng Nano bạc được theo dõi chặt chẽ và đối chứng với mô hình nuôi truyền thống về các chỉ số: Biến động chất lượng nước (nhiệt độ, kiểm tra độ pH, oxy hòa tan…). Đánh giá khả năng sinh trưởng và tình trạng sức khỏe của cá trê vàng; cơ sở điều chỉnh chế độ cho ăn, quản lý ao nuôi; đánh giá hiệu quả áp dụng quy trình kỹ thuật có sử dụng Nano bạc…

Kết quả cho thấy, các chỉ tiêu sinh trưởng của cá thu được trong ao thí nghiệm luôn ghi nhận mức tăng trưởng cao hơn cá ương và cá thương phẩm trong ao đối chứng qua các vụ (năm 2024 và năm 2025). Cụ thể, cá ương ở ao thí nghiệm cho lãi cao hơn gần 1,4 lần so với mô hình ao đối chứng; trong khi hiệu quả kinh tế từ nuôi cá thương phẩm ở ao thí nghiệm luôn cao hơn từ 2,3 đến 2,5 lần so với mô hình ao đối chứng.

Kết quả thực hiện của đề tài này không chỉ dừng lại ở những chỉ số về năng suất, sản lượng tại mô hình. Quan trọng hơn đó là việc hoàn thiện quy trình kỹ thuật ương và nuôi cá trê vàng bằng Nano bạc phù hợp với điều kiện tự nhiên của Ninh Bình. Trong quy trình thực hiện, Ban chủ nhiệm đề tài đã tổ chức hội thảo đầu bờ, thành phần dự gồm đại diện Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Ninh Bình, lãnh đạo UBND và lãnh đạo phòng chuyên môn xã Nho Quan; các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực thủy sản; các hộ dân nuôi trông thủy sản trên địa bàn xã Nho Quan và các xã lân cận. Qua hội thảo nhằm tuyên truyền kỹ thuật, kiểm chứng, đánh giá chất lượng sản phẩm, giúp nhân rộng các mô hình sản xuất hiệu quả trong cộng đồng… Đây sẽ là bộ tài liệu chuẩn, làm cơ sở khoa học để các cấp quản lý nhân rộng mô hình ở địa phương và các vùng lân cận.

Việc sử dụng chế phẩm Nano bạc trong việc ương giống và nuôi thương phẩm cá trê vàng giúp người dân chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi một cách chủ động, không còn phụ thuộc hoàn toàn vào kinh nghiệm hay may rủi từ thời tiết. Sự kết hợp giữa một đối tượng nuôi đặc sản như cá trê vàng và công nghệ tiên tiến như Nano bạc là hướng đi đúng đắn, hiện thực hóa mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững, ứng dụng công nghệ cao.

Trong thời gian tới, khi đề tài hoàn thành (dự kiến tháng 1/2026), sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước - Nhà khoa học - Nhà doanh nghiệp - Nhà nông sẽ giúp thương hiệu cá trê vàng ở xã Nho Quan vươn xa, không chỉ phục vụ thị trường trong tỉnh mà còn cung ứng cho các trung tâm kinh tế lớn như Hà Nội, Hải Phòng…

Thành công của mô hình tại xã Nho Quan là minh chứng sống động cho tư duy mới trong sản xuất nông nghiệp hiện đại, đồng thời phù hợp với Kế hoạch số 120/KH-UBND ngày 27/10/2025 về phát triển thuỷ sản trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đến năm 2030 do UBND tỉnh ban hành, trong đó ưu tiên phát triển sản xuất các đối tượng thủy sản nhằm đáp ứng nhu cầu sản xuất của nông dân trong tỉnh.