Ứng dụng khoa học công nghệ nâng cao giá trị cây dược liệu

Từng là loại cây mọc hoang ở vùng đồi núi, cà gai leo nay đã trở thành “vàng xanh” đối với nhiều hộ dân ở Ninh Bình. Tuy nhiên, để nâng tầm giá trị cây thuốc quý này, việc trồng và chế biến cần được chuẩn hóa và hiện đại hóa. Tiếp chúng tôi trong khu xưởng chế biến khang trang, sạch sẽ, ông Hoàng Viết Tiến, Chủ tịch HĐQT, Giám đốc HTX sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn(phường Trung Sơn) chia sẻ: “Trước đây, người dân chủ yếu thu hái thủ công, phơi nắng và bán nguyên liệu thô cho thương lái nên giá trị rất thấp, lại không ổn định. Chúng tôi xác định phải làm chủ được công nghệ chế biến thì mới nâng cao được giá trị và tạo thương hiệu riêng”.

Chính vì vậy, HTX đã đầu tư hàng tỷ đồng để trang bị dây chuyền sơ chế và chế biến cà gai leo khép kín như: máy rửa sấy khô, máy sấy lạnh công nghệ Nhật Bản, máy nghiền siêu mịn, dây chuyền ép viên, máy đóng gói túi trà lọc… Nhờ quy trình sản xuất hiện đại, HTX đã cho ra đời nhiều dòng sản phẩm tiện dụng như: viên nén cà gai leo, trà túi lọc cà gai leo, bột hòa tan vừa giữ được hoạt chất quý trong cây thuốc, vừa đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm và nhu cầu người tiêu dùng hiện đại.

Không dừng lại ở khâu chế biến, HTX còn chú trọng tới khâu xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Hiện HTX đang liên kết với hàng chục hộ dân ở phường Trung Sơn và các vùng lân cận để trồng các loại dược liệu như: cà gai leo, đàn hương, nghệ, đinh lăng, hà thủ ô... theo tiêu chuẩn hữu cơ với diện tích trên 20 ha.

“Nhờ áp dụng máy móc hiện đại cùng phương pháp canh tác theo hướng hữu cơ, đảm bảo nguồn nguyên liệu đầu vào vì vậy sản phẩm của HTX luôn được người tiêu dùng tin tưởng, lựa chọn. Năm 2024, doanh thu của HTX đạt gần 400 triệu đồng, tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng chục lao động tại địa phương”, ông Tiến cho biết.

Các sản phẩm của HTX sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn hiện đã có mặt tại nhiều sàn thương mại, siêu thị, cửa hàng đặc sản trong và ngoài tỉnh. HTX cũng đang xúc tiến xây dựng thương hiệu OCOP và tham gia các hội chợ xúc tiến thương mại để tìm kiếm đầu ra rộng hơn.

Nếu HTX sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn phát triển theo hướng chuyên sâu chế phẩm cà gai leo, thì HTX sản xuất và tiêu thụ dược liệu Thành Công, xã Đồng Thái lại hướng đến sản xuất tinh dầu thiên nhiên – một phân khúc giàu tiềm năng trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và làm đẹp.

Với diện tích gần 30 ha đất trũng kém hiệu quả, HTX đã liên kết với bà con, quy hoạch vùng trồng các loại cây dược liệu như: bạc hà, húng quế, sả chanh, bạch đàn chanh…, HTX đã đầu tư hệ thống chưng cất tinh dầu theo công nghệ hiện đại, sử dụng nồi chưng bằng inox 3 lớp, hệ thống ngưng tụ tuần hoàn khép kín và máy lọc tinh dầu công suất cao.

Ông Mai Văn Công, Giám đốc HTX sản xuất và tiêu thụ dược liệu Thành Công chia sẻ: “Trước đây, người dân chủ yếu chưng cất thủ công, hiệu suất thấp, sản phẩm không đồng đều và dễ nhiễm tạp chất. Được sự hỗ trợ của Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh, Liên minh HTX tỉnh cùng chính quyền địa phương, chúng tôi đã mạnh dạn đầu tư thêm máy móc hiện đại từ đó góp phần nâng cao sản lượng, chất lượng sản phẩm. So với cấy lúa, hiệu quả kinh tế từ sản xuất tinh dầu cao gấp 6-7 lần”.

Trung bình mỗi ngày HTX chưng cất hơn 3 tấn nguyên liệu, chế biến được gần 30 lít tinh dầu các loại. Các sản phẩm đều được kiểm định chất lượng, có truy xuất nguồn gốc, trong đó sản phẩm tinh dầu bạch đàn chanh đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao. Một số dòng sản phẩm còn được pha chế dưới dạng xịt phòng, tinh dầu đuổi muỗi, nước lau sàn được người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng.

Các hợp tác xã như HTX sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn và HTX sản xuất và tiêu thụ dược liệu Thành Công là những minh chứng điển hình cho việc mạnh dạn ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất, tạo ra những sản phẩm dược liệu chất lượng cao, mang đậm bản sắc địa phương và nâng cao hiệu quả kinh tế.

Ông Hoàng Viết Tiến, Giám đốc HTX sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn so sánh, nếu trước đây phải cần 5 lao động mới có thể phơi khô 1 tấn nguyên liệu trong 2 ngày nắng, thì nay chỉ cần 1 máy sấy lạnh có thể xử lý khối lượng tương tự trong vòng 6-8 giờ mà vẫn giữ nguyên hoạt chất. Vừa tiết kiệm nhân công, vừa giữ được hoạt chất dược liệu.

Ngoài ra, việc ứng dụng các dây chuyền chế biến tự động giúp sản phẩm đầu ra ít bị phụ thuộc vào thời tiết, tay nghề thủ công, từ đó tạo ra sản phẩm ổn định, dễ kiểm soát chất lượng. Nhờ chế biến sâu, các sản phẩm không còn dừng ở mức nguyên liệu thô mà trở thành hàng hóa có thương hiệu, có thể bán ra thị trường với giá gấp 3-4 lần so với nguyên liệu ban đầu.

Dù mang lại nhiều hiệu quả vượt trội, song việc ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại là điều không dễ dàng với các HTX. Nguồn vốn đầu tư ban đầu lớn, tài sản thế chấp vay vốn không đảm bảo, khó khăn trong tiếp cận và tiêu thụ sản phẩm hay việc nghiên cứu, cải tiến mẫu mã, công thức chế biến, đáp ứng những nhu cầu ngày càng khắt khe đang là những trở ngại khiến nhiều HTX chưa có điều kiện ứng dụng máy móc, khoa học trong chế biến sản phẩm nông nghiệp.

Ông Nguyễn Đức Tuấn, đại diện Hợp tác xã sâm Cúc Phương chia sẻ: “Chúng tôi mong muốn sẽ có thêm những chính sách hỗ trợ tín dụng ưu đãi cho HTX dược liệu, đặc biệt là những đơn vị tiên phong áp dụng công nghệ cao. Bên cạnh đó, ngành chức năng cần tiếp tục hỗ trợ các HTX tham gia các chuỗi cung ứng, xúc tiến thương mại, quảng bá truyền thông để sản phẩm có chỗ đứng lâu dài”.

Ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất và chế biến dược liệu đang mở ra hướng đi mới đầy triển vọng cho ngành dược liệu Ninh Bình không chỉ nâng cao thu nhập cho người dân mà còn đặt nền móng cho sự phát triển ngành công nghiệp dược liệu hiện đại, bền vững. Để dược liệu Ninh Bình thực sự trở thành ngành hàng có giá trị cao cần sự đồng hành của chính sách, khoa học công nghệ, thị trường và đặc biệt là tinh thần đổi mới từ chính những người nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã trên địa bàn tỉnh.