“Thủ phủ” quất cảnh Vị Khê: Chạy đua với thời gian, “thổi hồn” vào từng thế cây đón Tết Bính Ngọ

Về Vị Khê hôm nay, khắp các nhà vườn đâu đâu cũng bắt gặp không khí lao động khẩn trương. Tại khu vực Nam Phong cũ - nơi nổi tiếng với dòng “quất đại”, hàng ngàn gốc cây cao từ 2,5 đến 3 mét đang vươn mình xanh mướt.

Gạt những giọt mồ hôi trên trán, ông Đỗ Hữu Dương (thôn Vạn Diệp 2, Nam Phong, phường Vị Khê), một "lão làng" với hơn 30 năm thâm niên chia sẻ về sự kỳ công của nghề. Theo ông, để có một tác phẩm quất đại hoàn chỉnh, người trồng phải kiên trì nuôi cây ít nhất 4-5 năm. Ngay từ khi bắt đầu, cây giống được chọn đã phải là loại cỡ lớn với chi phí đầu vào lên tới 400-500 nghìn đồng/cây.

Chỉ tay vào vườn quất hơn 300 gốc đang độ sung sức trên diện tích 1 mẫu, ông Dương tiết lộ bí quyết nhà nghề được gọi là kỹ thuật “truyền âm”. Thực chất, đây là nghệ thuật điều khiển sinh trưởng, bắt cây ra hoa, đậu quả đúng điểm rơi của Tết.

"Nghề này hơn nhau ở sự tỉ mỉ và đúng thời điểm. Từ đầu năm đến tháng 4-5 âm lịch là lúc tập trung tỉa cành, tạo tán. Đến tháng 5-6 âm lịch, chúng tôi phải thực hiện công đoạn “đảo quất” - cắt đứt rễ để kích thích cây ra bộ rễ mới khỏe hơn và bung hoa. Sang tháng 6-8 là giai đoạn bón phân điều chỉnh quả. Giờ là lúc chạy nước rút, chúng tôi bón thêm phân bón lá hoặc đạm-kali để quả căng mọng, cây bật lộc, nụ quả đúng dịp Xuân về," ông Dương say sưa phân tích.

Nhờ kỹ thuật cao, vườn quất của ông Dương đã được thương lái đặt cọc tới 50% số lượng. Những gốc quất tại đây không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn chuyển sang cả Thái Lan, khẳng định thương hiệu của vùng đất ven sông Đào.

Không chỉ có những bậc cao niên, Vị Khê còn có những người trẻ đầy khát vọng như anh Vũ Công Dũng (sinh năm 1988, ở thôn Vạn Diệp 2). Dù tuổi đời còn trẻ nhưng anh Dũng đã có 15 năm gắn bó với nghề. Sở hữu cơ ngơi 1,2 mẫu vườn với hơn 300 gốc quất đại, anh đang thuê gần chục nhân công lành nghề để "khóa dáng" cho cây.

Anh Dũng giải thích: "Thời điểm này quả đã lớn và nặng, rất dễ làm xô lệch dáng cây, nên việc dùng dây thép cố định là bắt buộc. Công đoạn này đòi hỏi người thợ phải có tay nghề cao và tư duy thẩm mỹ, bởi cây quất không chỉ cần đẹp mà còn phải mang ý nghĩa phong thủy".

Nhanh nhạy với thị trường, anh Dũng không chỉ bán theo cách truyền thống mà còn tận dụng công nghệ. "Giờ là thời đại 4.0, tôi bán hàng online rất nhiều. Khách chỉ cần đưa ra mức giá và yêu cầu về kiểu dáng, kích thước, tôi sẽ quay video, chụp ảnh chi tiết gửi cho họ chọn," anh Dũng hào hứng cho biết.

Với giá bán dao động từ 5 đến 20 triệu đồng, thậm chí những "siêu phẩm" có giá lên tới 40-50 triệu đồng, mô hình này mang lại cho anh Dũng thu nhập khoảng 300-400 triệu đồng mỗi vụ. Theo anh, năm nay "thiên thời, địa lợi", vùng trồng không bị ảnh hưởng bởi bão lũ nên cây sinh trưởng đều, tỷ lệ đậu quả cao. Tuy nhiên, thời tiết hanh khô cuối năm buộc người trồng phải vất vả hơn trong khâu tưới nước và bổ sung dưỡng chất để giữ sắc xanh cho cây.

Nếu Nam Phong tự hào với quất đại, thì vùng đất tổ dân phố Thành Công (Vị Khê) lại nức tiếng với những tác phẩm quất chum, quất bonsai đầy nghệ thuật.

Ông Hoàng Văn Hồng, người có 40 năm kinh nghiệm trồng hoa cây cảnh, bồi hồi nhớ lại quá khứ gian khó của vùng đất này. Trước đây, nơi ông đang đứng là vùng đồng chiêm trũng, cấy lúa năng suất bấp bênh, người dân quanh năm phải đi cày thuê cuốc mướn. Nhưng nhờ mạnh dạn chuyển đổi, cải tạo đất, giờ đây khu vườn của ông đã trở thành "tấc đất tấc vàng" với 100 cây quất chum, 50 cây quất đất và 1 mẫu hoa trà.

Trồng quất trong chum khó hơn nhiều so với trồng đất. "Cái khó là lượng đất trong chum rất ít, cây dễ thiếu chất dinh dưỡng. Để có một chum quất đẹp, chúng tôi mất tới 3 năm ròng rã: từ chăm cây con ngoài đất, chuyển lên chậu rồi mới tạo thế," ông Hồng chia sẻ.

Chế độ "ăn uống" của quất chum cũng được ông ví von như chăm con mọn. Cứ 10-15 ngày cây được "ăn" một lần, “thực đơn” chủ yếu là những loại giàu đạm như đậu tương, cá ngâm, kết hợp với khoáng và vi lượng. Đến tháng 11 âm lịch, việc bón phân dừng lại, chỉ duy trì tưới nước để giữ cây ổn định.

Bù lại công sức bỏ ra, giá trị kinh tế của quất chum rất cao. Nếu cây trồng đất bình thường giá chỉ khoảng 300 nghìn đồng, thì một cây quất chum nhỏ đã có giá 800 nghìn, những cây thế đẹp có thể lên tới 5 triệu đồng. Ông Hồng tâm đắc: "Khi đưa vào chum, toàn bộ vẻ đẹp tiềm ẩn của cây mới được bộc lộ rõ nét nhất, mỗi cây một vẻ, mười phân vẹn mười".

Cùng chung niềm vui được mùa, ông Phạm Văn Luyện (tổ dân phố Thành Công) phấn khởi cho biết 300 chum quất của gia đình đã được thương lái đặt hết. Với chi phí đầu vào khoảng 400-500 nghìn đồng/cây, giá bán ra từ 1-2 triệu đồng, đây là nguồn thu nhập đáng mơ ước của người nông dân. "Một cây quất đẹp phải toát lên sức sống mãnh liệt: dáng thế độc đáo, cành chắc khỏe, lá xanh bóng và quả chín đều màu, căng tròn," ông Luyện nhận định.

Về Vị Khê hôm nay, người ta không chỉ thấy những vườn cây trĩu quả mà còn cảm nhận được bề dày văn hóa của một vùng đất địa linh. Tương truyền, nghề cây cảnh nơi đây đã tồn tại hơn 800 năm, bắt nguồn từ khi quan Thái úy Tô Trung Tự chọn vùng đất Nguyễn Gia Trang (nay thuộc phường Vị Khê, tỉnh Ninh Bình) để lập hành cung vào năm 1211. Chính ông là người đã dạy nhân dân nghề trồng hoa, cây cảnh làm kế sinh nhai, để rồi hậu thế đời đời gìn giữ và phát triển rực rỡ như ngày nay.

Hàng nghìn hộ dân tại Vị Khê đang hối hả trong cuộc đua nước rút cuối cùng. Những giọt mồ hôi đổ xuống đất đai không chỉ mang lại cuộc sống ấm no mà còn là nỗ lực gìn giữ một nét văn hóa đặc trưng, báo hiệu mùa Xuân đã thực sự gõ cửa từng nhà trên đất Vị Khê.