Nông nghiệp tuần hoàn: Chìa khóa cho tương lai bền vững

Từ tư duy tuyến tính đến vòng tuần hoàn giá trị

Trong bối cảnh tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt và áp lực ô nhiễm môi trường gia tăng, kinh tế tuần hoàn không còn là khẩu hiệu mà là hướng đi tất yếu. Đây là mô hình sản xuất nông nghiệp thông minh, sử dụng hiệu quả và tái sử dụng liên tục tài nguyên, chất thải, nhằm giảm thiểu chi phí, bảo vệ môi trường và tối ưu hóa năng suất.

Hãy hình dung: Thay vì quy trình “Khai thác-Sản xuất-Tiêu dùng-Thải bỏ” tuyến tính đầy lãng phí, nông nghiệp tuần hoàn đưa chúng ta vào một vòng tuần hoàn khép kín. Chất thải chăn nuôi trở thành phân bón cho cây trồng, rơm rạ khô héo lại là nguồn dinh dưỡng cho đất, thậm chí là thức ăn cho vật nuôi. Đó chính là sự chuyển đổi từ tư duy “làm một lần rồi bỏ” sang tư duy “Giảm thiểuTái sử dụng-Tái chế”, hướng tới một nền nông nghiệp xanh và một môi trường sống trong lành.

Tiến sĩ Mai Thành Luân, Khoa Nông lâm ngư nghiệp (Trường Đại học Hồng Đức) chia sẻ: “Nông nghiệp tuần hoàn không phải là điều gì quá xa vời hay phức tạp. Nó đơn giản là cách chúng ta nhìn nhận lại giá trị của ‘chất thải’ và tìm cách biến chúng thành nguồn lực mới. Điều này không chỉ giúp nông dân tiết kiệm đáng kể chi phí đầu vào mà còn góp phần bảo vệ đất đai, nguồn nước-những yếu tố cốt lõi của nông nghiệp bền vững.” Bắt nhịp với xu thế nông nghiệp xanh và nông nghiệp tuần hoàn, không ít nông dân trên địa bàn tỉnh đã và đang áp dụng thành công các mô hình phát triển kinh tế gia đình, biến lý thuyết thành những câu chuyện thành công đầy cảm hứng.

Điển hình là ông Đinh Xuân Hồng ở thôn Phúc Lộc, xã Phú Lộc, huyện Nho Quan. Bước vào trang trại tổng hợp rộng gần 2 ha của ông, bạn sẽ thấy một hệ sinh thái nông nghiệp thu nhỏ đầy sức sống. Với hàng trăm gốc ổi, na, bưởi trĩu quả, cùng đàn hươu, lợn rừng, gà, vịt, ngỗng và cá, ông Hồng đã xây dựng một mô hình sản xuất khép kín đáng nể. Bí quyết của ông nằm ở việc chủ động phòng chống dịch bệnh và tận dụng tối đa chất thải làm phân bón.

Ông Hồng kiên định với tiêu chí “3 không”: không thuốc trừ sâu, không bón phân hóa học, không thuốc bảo quản. Chất thải chăn nuôi được thu gom cẩn thận, đưa vào hầm biogas để tạo khí đốt sạch, sau đó bã thải được ủ với chế phẩm vi sinh thành phân bón hữu cơ chất lượng cao.

Ông Hồng phấn khởi chia sẻ: “Cách làm này không chỉ tiết kiệm hàng chục triệu đồng tiền mua phân bón mỗi năm mà còn giúp năng suất cây ăn quả tăng khoảng 5%. Quan trọng hơn, sản phẩm của tôi luôn được thị trường đón nhận vì độ an toàn và chất lượng vượt trội.” Nhờ mô hình này, gia đình ông thu về từ 400 - 500 triệu đồng mỗi năm, đồng thời bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng một cách bền vững. Đây là minh chứng rõ nét cho thấy nông nghiệp tuần hoàn góp phần tạo ra hệ sinh thái khép kín, gia tăng chuỗi giá trị cho ngành nông nghiệp.

Không chỉ có ông Hồng, nhiều mô hình tuần hoàn khác cũng đang được nhân rộng khắp Ninh Bình. Cụ thể như: Tái sử dụng phụ phẩm trồng trọt, rơm rạ không còn là phế phẩm bị đốt bỏ gây ô nhiễm mà trở thành nguyên liệu quý để trồng nấm rơm, mang lại thu nhập đáng kể cho nông dân. Rơm rạ còn được vùi vào đất làm phân bón hữu cơ, hoặc xử lý bằng chế phẩm sinh học để cải tạo đất, và làm thức ăn cho gia súc.

Hay mô hình lúa-tôm, lúa-cá phổ biến ở các huyện Nho Quan, Gia Viễn Những không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao (tăng thu nhập gấp 5 - 10 lần so với chỉ trồng lúa) mà còn giảm thiểu dịch bệnh, giảm ô nhiễm môi trường nhờ sự tương hỗ giữa cây trồng và vật nuôi. Ngoài ra, việc tiết chế hóa đầu vào, hạn chế sử dụng phân hóa học, thuốc trừ sâu, thuốc tăng trưởng thay vào đó áp dụng các biện pháp an toàn như bao trái, sử dụng giống cây kháng sâu bệnh và phân vi sinh cũng đang giúp nông dân giảm chi phí đầu vào, tăng hiệu quả sản xuất.

Thách thức và lộ trình hướng tới tương lai

Nông nghiệp vẫn được xác định là ngành kinh tế quan trọng của Ninh Bình. Để đối phó với thách thức từ biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển bền vững, tỉnh đã và đang thúc đẩy mạnh mẽ kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp.

Theo Sở Nông nghiệp và PTNT, hiện nay, một phần phụ phẩm cây trồng đã được thu gom, tái sử dụng. Chất thải chăn nuôi cũng được xử lý hiệu quả qua bể biogas, đệm lót sinh học, hoặc ủ phân hữu cơ. Toàn tỉnh đã có 21 cơ sở được cấp chứng nhận VietGAP và 8 cơ sở đạt tiêu chuẩn hữu cơ trong trồng trọt (sâm Cúc Phương, trà Hoa Vàng...); gần 5.000 ha lúa áp dụng sản xuất theo hướng hữu cơ; 92/119 xã được cấp mã số vùng trồng; 1 vùng rau, quả đủ điều kiện xuất khẩu; 1 vùng nuôi nhuyễn thể 2 mảnh vỏ được chứng nhận ASC đạt chuẩn xuất khẩu vào EU.

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, việc phát triển nông nghiệp tuần hoàn trên địa bàn tỉnh vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể. Nhận thức của người dân và doanh nghiệp về kinh tế tuần hoàn chưa thực sự đầy đủ; nhiều nơi vẫn chú trọng tăng sản lượng bằng hóa chất, xem nhẹ xử lý chất thải. Khung chính sách về kinh tế tuần hoàn còn chưa hoàn thiện, các mô hình tự phát còn nhiều. Việc đầu tư nghiên cứu công nghệ phù hợp còn hạn chế, và liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị chưa thực sự mạnh mẽ.

Đồng chí Bùi Hữu Ngọc, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Xúc tiến thương mại, Sở Nông nghiệp và Môi trường nhận định: “Ninh Bình có tiềm năng rất lớn để phát triển nông nghiệp tuần hoàn. Tuy nhiên, cần một sự chuyển đổi tư duy đồng bộ từ cấp quản lý đến từng nông hộ. Chúng ta không chỉ cần đầu tư công nghệ mà còn phải tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức, và xây dựng các chính sách hỗ trợ cụ thể, đồng bộ để tạo động lực cho nông dân và doanh nghiệp.” Để vượt qua những thách thức này và phát huy tối đa tiềm năng, thời gian tới, ngành Nông nghiệp Ninh Bình xác định tập trung vào các giải pháp trọng tâm.

Bao gồm: Xây dựng các chương trình phổ biến kiến thức, quy định pháp luật và lợi ích thiết thực của nông nghiệp tuần hoàn cho mọi đối tượng, từ cán bộ quản lý đến người dân và doanh nghiệp. Lồng ghép nội dung về kinh tế tuần hoàn vào giáo dục để hình thành tư duy bền vững từ sớm. Xây dựng khung pháp lý vững chắc, ban hành cơ chế khuyến khích đầu tư, ứng dụng công nghệ vào sản xuất nông nghiệp tuần hoàn. Ưu tiên đầu tư cho nghiên cứu các giải pháp xử lý và tái sử dụng chất thải, phụ phẩm nông nghiệp hiệu quả, phù hợp với điều kiện địa phương. Hỗ trợ xây dựng thị trường đầu ra ổn định cho sản phẩm nông nghiệp tuần hoàn. Thúc đẩy liên kết chặt chẽ giữa nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp để hình thành chuỗi giá trị bền vững từ sản xuất đến tiêu thụ. Đồng thời, tìm kiếm cơ hội hợp tác quốc tế, trao đổi kinh nghiệm với các quốc gia có nền nông nghiệp tuần hoàn phát triển.

Việc áp dụng đồng bộ các giải pháp này được kỳ vọng sẽ giúp tăng ít nhất 20% giá trị gia tăng trong chuỗi ngành hàng nông sản, đồng thời góp phần xây dựng nền nông nghiệp Ninh Bình ngày càng xanh, hiện đại và bền vững, tạo dựng tương lai thịnh vượng cho người dân đất Cố đô.