Hội nhập văn hóa và khát vọng sáng tạo

Đúng như tên gọi, Liên hoan Quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI đã mở ra một không gian nghệ thuật nơi tinh thần sáng tạo được khơi dậy mạnh mẽ và lan tỏa rộng khắp. Các Đoàn nghệ thuật tham dự đều mang đến những tìm tòi mới trong ngôn ngữ sân khấu, những cấu trúc biểu đạt khác lạ, những cách tiếp cận táo bạo với chất liệu truyền thống và hiện đại. Ở đó, mỗi vở diễn như một thử nghiệm sống động, phản ánh nỗ lực không ngừng vượt khỏi giới hạn quen thuộc để tìm được hình thức thể hiện phù hợp nhất với câu chuyện và cảm xúc nghệ thuật. Chính những sáng tạo ấy đã làm cho Liên hoan trở thành điểm hẹn của tinh thần đổi mới, góp phần tạo nên diện mạo phong phú và sinh động cho sân khấu đương đại.

Tiến sĩ, Nhà viết kịch Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam cho biết: Quy luật đó là sáng tạo không ngừng, đổi mới không ngừng để tạo ra các giá trị mới, làm mới các giá trị cũ nhằm đáp ứng nhu cầu hưởng thụ, nâng cao đời sống tinh thần của con người. 10 thể loại sân khấu là chất liệu tạo nên sự phong phú, đa dạng, làm cho Liên hoan giống như một bức tranh đa màu sắc, chứa đựng khát vọng sáng tạo của người nghệ sĩ bằng các phương pháp và hình thức thử nghiệm khác nhau, bằng những câu chuyện kịch, những nhân vật kịch mang đậm các giá trị nhân văn.

Theo đánh giá của Ban Tổ chức, Liên hoan năm nay ghi dấu ấn nổi bật bởi tinh thần tìm tòi, đổi mới mạnh mẽ trên nhiều phương diện sáng tạo sân khấu: nghệ thuật biên kịch, nghệ thuật đạo diễn, nghệ thuật diễn xuất của diễn viên, thiết kế mỹ thuật, âm nhạc, thiết kế âm thanh, ánh sáng và áp dụng khoa học công nghệ. Trong đó, ba trụ cột quan trọng nhất được thử nghiệm trong các yếu tố nêu trên là biên kịch, đạo diễn và nghệ thuật biểu diễn.

Đạo diễn Ine Te Rietstap, Hà Lan, chia sẻ: Tính thử nghiệm trong tác phẩm “Có Phi hay không có Phi” gồm 50 phân cảnh tạo nên một bản ngã chi tiết về nhân vật Phi. Màn trình diễn không hướng tới việc người xem phải thấy hay nên thấy điều gì của người khác, mà là những gì bạn có thể thấy, muốn thấy và dám nhìn vào chính mình. Màn trình diễn không áp đặt thông điệp hay ý nghĩa cụ thể nào lên khán giả, mà mở ra một không gian suy ngẫm cá nhân, khuyến khích khán giả chiêm nghiệm về những gì mà họ thấy. Và đây không chỉ là một màn trình diễn đơn thuần mà còn là một màn trình diễn khám phá về bản ngã của một nhân vật, con người.

Tác phẩm “Các cụ gánh còng lưng” của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Ninh Bình đã gây ấn tượng bởi loạt thử nghiệm táo bạo trong ngôn ngữ sân khấu: kết hợp đối thoại dân gian - đương đại, khai thác hình thể diễn viên, phá vỡ cấu trúc phục trang và tạo hiệu ứng đồng hiện giữa các lớp không gian. Âm nhạc được xử lý sáng tạo với sự đan xen giữa điện tử hiện đại và làn điệu truyền thống, cùng việc sử dụng nhạc cụ gỗ để diễn đạt chiều sâu tâm lý. Tác phẩm cũng là cuộc thử nghiệm trong chuyển hóa kịch bản văn học sang ngôn ngữ trình diễn, phản ánh suy tư và thông điệp về giá trị đích thực của đời sống.

NSND Nguyễn Quang Thập, Giám đốc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Ninh Bình cho biết: Từ tinh thần đó, ê-kíp sáng tạo mong muốn giới thiệu và “khoe” được đầy đủ những loại hình nghệ thuật truyền thống mà Nhà hát đang gìn giữ như chèo, chầu văn, xẩm, cải lương, đồng thời mạnh dạn kết hợp với ngôn ngữ kịch đương đại để tạo nên một tác phẩm mang dấu ấn riêng.

Đảm nhận vai diễn Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong vở diễn “Người đi dép cao su” của Nhà hát Kịch Việt Nam, NSƯT Trịnh Mai Nguyên cho rằng đây là một trong những thử thách rất lớn của mình: Mỗi chương trình hay bộ phim đều khai thác hình tượng Đại tướng ở những góc cạnh khác nhau, vì vậy, tôi luôn tự nhủ phải tìm tòi, khám phá và hiểu sâu thông điệp mà đạo diễn muốn truyền tải trong vở diễn “Người đi dép cao su”.

Có thể thấy, tại Liên hoan lần này, các tác giả đã mạnh dạn thử nghiệm cấu trúc kịch bản với nhiều cách kể chuyện phi tuyến, lồng ghép hiện thực - giả tưởng, đan xen các lớp thời gian và không gian khác nhau.

Đạo diễn chủ động khai thác ngôn ngữ ước lệ, tạo dựng không gian tối giản hoặc mở rộng đa tầng, linh hoạt biến hóa bối cảnh, đồng thời pha trộn nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống và hiện đại.

Diễn viên cũng thể hiện kỹ thuật biểu diễn vượt trội, giàu biểu cảm và chuẩn xác đến từng chi tiết, giúp hình tượng nhân vật trở nên sống động và giàu sức gợi. Tất cả tạo nên một mùa Liên hoan thấm đượm tinh thần thử nghiệm, góp phần định hình những hướng tiếp cận mới cho sân khấu đương đại.

Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI là kỳ liên hoan có quy mô lớn nhất từ trước tới nay, quy tụ gần 30 vở diễn của 8 đoàn nghệ thuật quốc tế đến từ Ba Lan, Hà Lan, Mông Cổ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Israel, Trung Quốc và 19 đơn vị nghệ thuật trong nước. Diễn ra trong 15 ngày tại bốn địa phương: Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Hải Phòng và tỉnh Ninh Bình, Liên hoan đã thu hút gần 1.000 nghệ sĩ, diễn viên cùng tham gia tranh tài trong bầu không khí nhiệt huyết, giàu năng lượng sáng tạo.

NSND Trịnh Thúy Mùi, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, Trưởng Ban Chỉ đạo Liên hoan cho biết: Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI năm 2025 đặc biệt hơn các lần trước nhờ hai yếu tố nổi bật. Các đoàn nghệ thuật Việt Nam đã đúc kết và áp dụng nhiều sáng tạo mới vào nghệ thuật sân khấu, tạo ra những trải nghiệm thử nghiệm độc đáo. Cùng với đó, quy mô quốc tế của Liên hoan tăng mạnh với sự tham gia tích cực của nhiều đơn vị nghệ thuật mạnh từ các nước.

Bên cạnh các nghệ sĩ biểu diễn, Ban tổ chức còn mời khoảng 20 nhà sáng tạo, đạo diễn, họa sĩ, biên kịch, biên đạo quốc tế tham gia các hoạt động hội thảo trong khuôn khổ liên hoan, tạo cơ hội giao lưu, học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm chuyên môn. Những trải nghiệm và kinh nghiệm thu được từ Liên hoan sẽ là nguồn tư liệu quý để phát triển nghệ thuật sân khấu trong nước và mở rộng hợp tác quốc tế.

Ông Lemi Ponifasio, Đại sứ Sân khấu Thế giới của UNESCO cho biết: Chủ đề của Liên hoan năm nay là Sân khấu không ranh giới. Đây là lời mời gọi chúng ta khám phá và phá bỏ những ranh giới văn hóa, xã hội và nghệ thuật vốn chia cắt, giới hạn những không gian nghệ thuật sân khấu của chúng ta. Hãy chấp nhận những điều xa lạ-cả vẻ đẹp và thách thức của chúng. Vì Sân khấu không ranh giới chỉ bắt đầu từ một trái tim cởi mở.

Sân khấu thử nghiệm, với tinh thần đổi mới và sáng tạo không màng ranh giới, phản ánh sứ mệnh của ITI (Hiệp hội Sân khấu Thế giới) trong việc thúc đẩy hợp tác toàn cầu, trao đổi văn hóa và sự tiến hóa liên tục của nghệ thuật sân khấu như một hình thức nghệ thuật sống động và luôn biến đổi.

Liên hoan không chỉ là nơi trình diễn các tác phẩm sân khấu, mà còn là không gian giao thoa văn hóa, nơi các nghệ sĩ quốc tế và Việt Nam gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm, cảm nhận và học hỏi lẫn nhau. Chính sự giao lưu này giúp mỗi nghệ sĩ hiểu rõ hơn về bản sắc văn hóa của chính mình, đồng thời mở rộng cánh cửa kết nối với các nền nghệ thuật và khán giả từ nhiều quốc gia khác nhau.

Diễn viên Phi Nguyễn, người Hà Lan gốc Việt chia sẻ: Khi biết mình lớn lên trong nền văn hóa nào, chúng ta sẽ dễ dàng kết nối với các nền văn hóa khác. Tôi rất ấn tượng với năng lượng, tài năng và tinh thần ham học hỏi của các diễn viên Việt Nam trong Liên hoan. Tôi hy vọng có cơ hội hợp tác và đóng góp vào sự phát triển của họ; được làm việc với các bạn tại Việt Nam là một trải nghiệm tuyệt vời đối với tôi.

Trong dòng chảy giao lưu mạnh mẽ ấy, Liên hoan Quốc tế sân khấu thử nghiệm không chỉ là sân chơi chuyên môn dành cho các đoàn nghệ thuật, mà còn là hành trình lan tỏa giá trị văn hóa giữa các vùng miền và quốc gia. Mỗi điểm tổ chức đều mang một thông điệp riêng, góp phần tạo nên chiều sâu cho sự kiện, từ không gian sáng tạo, môi trường biểu diễn đến những trải nghiệm văn hóa mà nghệ sĩ và khán giả cùng sẻ chia. Chính vì vậy, lựa chọn địa điểm trở thành yếu tố quan trọng, giúp tôn thêm tinh thần “Sân khấu không ranh giới” mà Liên hoan hướng tới.

Việc chọn Ninh Bình làm một trong những điểm tổ chức Liên hoan Quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI mang nhiều ý nghĩa quan trọng. Ninh Bình không chỉ là vùng đất giàu truyền thống lịch sử - văn hóa, nơi từng là kinh đô của Nhà nước Đại Cồ Việt, mà còn sở hữu cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ với Di sản Văn hóa - Thiên nhiên thế giới Quần thể Danh thắng Tràng An được UNESCO vinh danh.

Đồng thời, Ninh Bình là mảnh đất giàu trầm tích nghệ thuật dân gian, với sức sống mạnh mẽ của các loại hình sân khấu truyền thống như chèo, xẩm, hát văn và nhiều hình thức nghệ thuật đặc sắc khác. Người dân địa phương vừa giàu tình yêu nghệ thuật, vừa mến khách, đồng thời kiên trì gìn giữ giá trị cội nguồn, nhưng cũng sẵn sàng mở cửa cho đổi mới và hội nhập.

Việc tổ chức Liên hoan tại Ninh Bình không chỉ khẳng định vị thế văn hóa - nghệ thuật của tỉnh, mà còn mở ra cơ hội quảng bá hình ảnh, thu hút giao lưu quốc tế, đồng thời phát huy tiềm năng du lịch và thúc đẩy sự phát triển toàn diện của địa phương.

Nghệ sỹ Jan Podworny, đến từ Nhà hát Nghệ thuật Tiến hóa Bóng tối của Ba Lan, bày tỏ sự ấn tượng sâu sắc với Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI.

Anh cho biết: Bên cạnh các hoạt động sân khấu, tôi cũng rất hào hứng với chuyến khám phá Ninh Bình, được tham quan những thắng cảnh nổi tiếng như Tam Cốc, núi Ngọa Long và tận hưởng vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, nên thơ của vùng đất này.

Theo anh, những trải nghiệm văn hóa, nghệ thuật và thiên nhiên tại Ninh Bình giúp các nghệ sĩ quốc tế hiểu thêm về bản sắc văn hóa Việt Nam và mang lại cảm hứng mới cho công việc sáng tạo nghệ thuật.

Liên hoan Quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI tại Ninh Bình đã thực sự khẳng định vị thế là một sự kiện nghệ thuật tầm cỡ, nơi giao thoa văn hóa, trao đổi chuyên môn và thăng hoa sáng tạo. Liên hoan đã mở ra những cơ hội hợp tác mới, góp phần thúc đẩy sự phát triển liên tục của sân khấu đương đại. Không chỉ là sân chơi cho nghệ sĩ, Liên hoan còn là cầu nối để khán giả, nghệ sĩ và các nền văn hóa gặp gỡ, cảm nhận và chia sẻ, tạo nên những dấu ấn khó quên về tinh thần đổi mới, sáng tạo và hội nhập văn hóa.