Các kỳ Đại hội của Đảng và những dấu ấn lịch sử - Đại hội lần thứ IV: Hoàn thành giải phóng miền Nam, đưa cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội

Quá trình chuẩn bị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV được Bộ Chính trị tiến hành từ sau khi ký Hiệp định Paris (1973). Sau đó, theo đề nghị của Bí thư thứ nhất Lê Duẩn, Bộ Chính trị quyết định Đại hội IV lùi lại một thời gian để tập trung công sức vào việc giải phóng hoàn toàn miền Nam.

Đổi tên Đảng Lao động Việt Nam thành Đảng Cộng sản Việt Nam

Hội nghị lần thứ 25 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá III họp vào cuối tháng 9, đầu tháng 10 năm 1976 đã thảo luận dự thảo Báo cáo Chính trị, Đề án Kế hoạch 5 năm 1976 - 1980, Báo cáo tổng kết công tác xây dựng Đảng và sửa đổi Điều lệ Đảng để trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng[1].

Diễn ra từ ngày 14 đến ngày 20-12-1976 tại Thủ đô Hà Nội, Đại hội có 1.008 đại biểu thay mặt cho hơn một triệu rưỡi đảng viên trong cả nước và 29 đoàn đại biểu của các đảng và tổ chức quốc tế tham dự.

Đại hội bầu Ban Chấp hành Trung ương mới gồm 101 ủy viên chính thức và 32 ủy viên dự khuyết.

Ban Chấp hành Trung ương mới đã họp Hội nghị lần thứ nhất bầu ra Bộ Chính trị gồm 14 ủy viên chính thức và 3 ủy viên dự khuyết. Đồng chí Lê Duẩn được bầu làm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng. 

Đại hội cũng thông qua Nghị quyết đổi tên Đảng Lao động Việt Nam thành Đảng Cộng sản Việt Nam.

Đại hội đã thảo luận Báo cáo tổng kết công tác xây dựng Đảng và sửa đổi Điều lệ Đảng và quyết định một số điều bổ sung vào Điều lệ Đảng cho phù hợp với tình hình mới. Điều lệ mới thể hiện một cách đầy đủ nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng để một mặt bảo đảm phát huy tính tích cực và tính sáng tạo của một tổ chức Đảng và đảng viên trong việc tham gia xây dựng và thực hiện đường lối, chính sách của Đảng; mặt khác bảo đảm sự thống nhất ý chí và hành động của Đảng.

Điều lệ mới đặt lại chức danh Tổng Bí thư thay cho chức danh Bí thư thứ Nhất.

Hoạch định đường lối cách mạng xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn mới

Đồng chí Lê Duẩn trình bày Báo cáo Chính trị tại Đại hội, khẳng định quá trình đấu tranh anh dũng, bền bỉ, liên tục và thắng lợi vẻ vang của dân tộc chống lại cuộc chiến tranh xâm lược lớn nhất và vô cùng ác liệt của đế quốc Mỹ để giải phóng miền Nam, bảo vệ miền Bắc: “Năm tháng sẽ trôi qua, nhưng thắng lợi vẻ vang của nhân dân ta trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước mãi mãi được ghi vào lịch sử dân tộc ta như một trong những trang chói lọi nhất, một biểu tượng sáng ngời về sự toàn thắng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và trí tuệ con người, và đi vào lịch sử thế giới như một chiến công vĩ đại của thế kỷ XX, một sự kiện có tầm quan trọng quốc tế to lớn và có tính chất thời đại sâu sắc”[2].

Sau khi phân tích tình hình mọi mặt của đất nước, Báo cáo Chính trị nêu lên ba đặc điểm của cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới:

Một là, Việt Nam đang ở trong quá trình từ một xã hội mà nền kinh tế còn phổ biến là sản xuất nhỏ tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa.

Hai là, Tổ quốc đã hoà bình, độc lập, thống nhất, cả nước tiến lên chủ nghĩa xã hội với nhiều thuận lợi song cũng còn nhiều khó khăn do hậu quả của chiến tranh và các tàn dư của chủ nghĩa thực dân gây ra.

Ba là, cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam tiến hành trong hoàn cảnh quốc tế thuận lợi, song cuộc đấu tranh “ai thắng ai” giữa thế lực cách mạng và thế lực phản cách mạng trên thế giới còn gay go, quyết liệt.

Ba đặc điểm đó có tác động mạnh mẽ đến quá trình biến đổi cách mạng tại Việt Nam; qui định nội dung và bước đi của quá trình phát triển cách mạng, đòi hỏi cách mạng xã hội chủ nghĩa phải có tính tự giác, tính chủ động cao và có nhiều sáng tạo; là căn cứ thực tiễn quan trọng để Đảng đề ra đường lối và biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Báo cáo Chính trị hoạch định đường lối chung của cách mạng xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn mới là: “Nắm vững chuyên chính vô sản, phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân lao động, tiến hành đồng thời ba cuộc cách mạng: Cách mạng về quan hệ sản xuất, cách mạng khoa học - kỹ thuật, cách mạng tư tưởng và văn hoá, trong đó cách mạng khoa học - kỹ thuật là then chốt; đẩy mạnh công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trung tâm của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; xây dựng chế độ làm chủ tập thể xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền văn hoá mới, xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa; xoá bỏ chế độ người bóc lột người, xoá bỏ nghèo nàn và lạc hậu; không ngừng đề cao cảnh giác, thường xuyên củng cố quốc phòng, giữ gìn an ninh chính trị và trật tự xã hội; xây dựng thành công Tổ quốc Việt Nam hoà bình, độc lập, thống nhất và xã hội chủ nghĩa; góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh của nhân dân thế giới vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội”1.

Trên cơ sở đường lối chung, Báo cáo Chính trị nêu lên đường lối xây dựng kinh tế - xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn cách mạng mới ở Việt Nam: Đẩy mạnh công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa, xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, đưa nền kinh tế nước ta từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa. Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý trên cơ sở phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, kết hợp xây dựng công nghiệp và nông nghiệp cả nước thành một cơ cấu kinh tế công - nông nghiệp… ; làm cho nước Việt Nam trở thành một nước xã hội chủ nghĩa có kinh tế công - nông nghiệp hiện đại, văn hoá và khoa học, kỹ thuật tiên tiến, quốc phòng vững mạnh, có đời sống văn minh hạnh phúc2.

Trên cơ sở đường lối chung và đường lối kinh tế, Báo cáo Chính trị đề ra phương hướng, nhiệm vụ của Kế hoạch 5 năm 1976 - 1980 nhằm hai mục tiêu cơ bản: Một là, xây dựng một bước cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, bước đầu hình thành cơ cấu kinh tế mới trong cả nước mà bộ phận chủ yếu là cơ cấu công - nông nghiệp; Hai là, cải thiện một bước đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân lao động.

Báo cáo Chính trị nêu ra một số bài học kinh nghiệm về vận dụng đường lối và phương châm xây dựng Đảng. Mặc dù sinh ra và trưởng thành ở một nước nông nghiệp lạc hậu, vốn là thuộc địa và phong kiến, giai cấp công nhân nhỏ bé, nhưng Đảng luôn luôn xác định là tổ chức Đảng của giai cấp công nhân Việt Nam và phấn đấu không ngừng nâng cao tinh thần giai cấp công nhân của Đảng. Đảng cần từng bước phát triển, hoàn chỉnh, cụ thể hoá và vận dụng tốt hơn các phương châm xây dựng Đảng, làm cho công tác xây dựng Đảng có chất lượng cao và đạt hiệu quả lớn. Các phương châm đó là:

- Xây dựng Đảng vững mạnh về cả ba mặt: Chính trị, tư tưởng và tổ chức.

- Xây dựng Đảng thông qua phong trào cách mạng của quần chúng; tổ chức cho quần chúng tham gia xây dựng Đảng, góp phần kiểm tra sự hoạt động của Đảng, kiểm tra công tác và phẩm chất của cán bộ, đảng viên.

- Gắn công tác xây dựng Đảng với kiện toàn tổ chức và nâng cao năng lực của Nhà nước, xây dựng và củng cố các tổ chức quần chúng, hình thành sức mạnh tổng hợp của hệ thống chuyên chính vô sản.

- Nâng cao chất lượng cán bộ đảng viên phải kết hợp với việc nâng cao chất lượng của chi bộ và đảng bộ cơ sở, với việc tăng cường cơ quan lãnh đạo và kiện toàn bộ máy tổ chức ở từng cấp, từng ngành.

- Trong công tác phát triển Đảng, phải coi trọng chất lượng, kết nạp những người đủ tiêu chuẩn vào Đảng và kịp thời đưa ra khỏi Đảng những phần tử thoái hoá, biến chất; phân tích sâu sắc và áp dụng những bài học kinh nghiệm trên là điều rất quan trọng để đưa công tác xây dựng Đảng tiếp tục tiến lên những bước mới trong giai đoạn cách mạng mới của cả nước.

Đại hội lần thứ IV của Đảng có ý nghĩa lịch sử lớn, là Đại hội thống nhất đất nước và đưa cả nước tiến lên chủ nghĩa xã hội, tiếp tục khẳng định con đường mà Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lựa chọn; vạch ra đường lối chung đưa cả nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đảng được củng cố về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Các cấp uỷ Đảng và đội ngũ cán bộ của Đảng được lựa chọn, bồi dưỡng, đào tạo và sử dụng theo đúng đường lối chính trị của Đảng, được bảo đảm về chất lượng, đoàn kết nhất trí, phấn đấu biến các nghị quyết của Đại hội thành hành động cách mạng trong mọi lĩnh vực hoạt động của xã hội. Thành công của Đại hội Đảng đã cổ vũ, động viên toàn Đảng, toàn dân bước vào công cuộc lao động sáng tạo để xây dựng lại đất nước.

Đại tá, PGS, TS NGUYỄN VĂN SÁU, Phó viện trưởng Viện Lịch sử quân sự

[1] Hội nghị lần thứ 25 - Hội nghị cuối cùng của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá III, đã nhất trí thông qua đề nghị danh sách Ban Chấp hành Trung ương mới trình Đại hội lần thứ IV của Đảng.

[2] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 37, Nxb CTQG, Hà Nội, 2004, tr.471.

1  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 37, Nxb CTQG, Hà Nội, 2004, tr.523 - 524.

2 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 37, Nxb CTQG, Hà Nội, 2004,  tr.524.

QĐND