Các kỳ Đại hội của Đảng và những dấu ấn lịch sử - Đại hội lần thứ III: Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh thống nhất nước nhà

Đây là Đại hội duy nhất diễn ra trong 21 năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954 - 1975). Những quyết sách của Đại hội không chỉ khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng trong thời điểm cam go của lịch sử dân tộc mà còn trực tiếp góp phần vào thắng lợi của sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Sự kiện lịch sử trọng đại

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng họp tại Thủ đô Hà Nội từ ngày 5 đến 10-9-1960. Về dự Đại hội có 525 đại biểu chính thức và 51 đại biểu dự khuyết thay mặt hơn 50 vạn đảng viên trong cả nước. Đại hội có sự tham dự của nhiều đoàn đại biểu các đảng anh em trên thế giới.

Dự đại hội, có đại biểu của Đảng Xã hội, Đảng Dân chủ và các đoàn thể trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; gần một nửa số đại biểu là những người đồng chí đã chiến đấu từ hồi Đảng hoạt động bí mật và trải qua nhà tù đế quốc; 80% tổng số đại biểu là cán bộ cao cấp và trung cấp; còn lại là những đồng chí cán bộ sơ cấp, cán bộ cơ sở, đảng viên ở xí nghiệp, nông trường, hợp tác xã… 

Đại hội bầu Ban Chấp hành Trung ương mới gồm 47 ủy viên chính thức và 31 ủy viên dự khuyết. Đồng chí Hồ Chí Minh được bầu làm Chủ tịch Đảng, đồng chí Lê Duẩn được bầu làm Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Với cương vị Chủ tịch Đảng, đồng chí Hồ Chí Minh đọc lời khai mạc Đại hội, khái quát nhiệm vụ mới của cách mạng Việt Nam và chỉ rõ “Đại hội lần này là Đại hội xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh hoà bình thống nhất nước nhà”.

Kế hoạch xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc

Sau khi phân tích đặc điểm của miền Bắc nước ta khi bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và những nội dung cơ bản của công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội, Báo cáo chính trị kết luận: “Đường lối chung của miền Bắc trong thời kỳ quá độ tiến lên chủ nghĩa xã hội là: đoàn kết toàn dân, phát huy tinh thần yêu nước nồng nàn và truyền thống phấn đấu anh dũng, lao động cần cù của nhân dân ta, đồng thời tăng cường đoàn kết với các nước xã hội chủ nghĩa anh em do Liên Xô đứng đầu, để đưa miền Bắc tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội, xây dựng đời sống ấm no hạnh phúc ở miền Bắc và củng cố miền Bắc thành cơ sở vững mạnh cho cuộc đấu tranh thực hiện hoà bình thống nhất nước nhà, góp phần tăng cường phe xã hội chủ nghĩa, bảo vệ hoà bình ở Đông - Nam Á và thế giới.

Báo cáo chính trị đề xuất nhiệm vụ, phương hướng của kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961 - 1965), gồm những nhiệm vụ cơ bản sau:

1- Ra sức phát triển công nghiệp và nông nghiệp, thực hiện một bước việc ưu tiên phát triển công nghiệp nặng; đồng thời ra sức phát triển nông nghiệp toàn diện, phát triển công nghiệp thực phẩm và công nghiệp nhẹ, phát triển giao thông vận tải, tăng cường thương nghiệp quốc doanh và thương nghiệp hợp tác xã, chuẩn bị cơ sở để tiến lên biến nước ta thành một nước công nghiệp và nông nghiệp xã hội chủ nghĩa.

2- Hoàn thành công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp nhỏ và công thương nghiệp tư bản tư doanh, củng cố và tăng cường thành phần kinh tế quốc doanh, tăng cường mối quan hệ giữa sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể, mở rộng quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân.

3- Nâng cao trình độ văn hoá của nhân dân, đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ xây dựng kinh tế và công nhân lành nghề, nâng cao năng lực quản lý kinh tế của cán bộ, công nhân và nhân dân lao động; xúc tiến công tác khoa học và kỹ thuật; xúc tiến thăm dò tài nguyên tự nhiên và tiến hành điều tra cơ bản, nhằm phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế và văn hoá xã hội chủ nghĩa.

4- Cải thiện thêm một bước đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân lao động, làm cho nhân dân ta được ăn no, mặc ấm, tăng thêm sức khỏe, có thêm nhà ở và được học tập, mở mang sự nghiệp phúc lợi công cộng, xây dựng đời sống mới ở nông thôn và thành thị.

5- Đi đôi và kết hợp với phát triển kinh tế, cần ra sức củng cố quốc phòng, tăng cường trật tự an ninh bảo vệ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng xác định, thực hiện tốt 5 nhiệm vụ trên sẽ tạo bước phát triển đầu tiên để xây dựng cơ sở vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, phát triển sức sản xuất và tăng cường quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa; mở mang kinh tế quốc doanh và coi đây là lực lượng lãnh đạo trong nền kinh tế quốc dân, giúp đỡ các hợp tác xã nông nghiệp, thủ công nghiệp, đẩy mạnh cải tiến kỹ thuật, cải tiến công cụ.

Đại hội nghe đọc bức thư của đồng bào ta ở miền Nam gửi Đại hội. Bức thư viết, dưới ánh sáng của Đại hội Đảng, phong trào cách mạng miền Nam mặc dù còn gặp nhiều khó khăn, gay go, nhưng nhất định sẽ càng tiến mạnh và nhất định sẽ thành công. Nhân dân miền Nam hằng ngày theo dõi từng bước công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội thắng lợi ở miền Bắc và nhận thấy ở đó sự hậu thuẫn và cổ vũ to lớn cho nhân dân miền Nam trong cuộc đấu tranh cách mạng chống kẻ thù chung của cả nước là đế quốc Mỹ và tay sai của chúng.

Nguồn ánh sáng mới, lực lượng mới cho toàn Đảng và toàn dân

Báo cáo chính trị tại Đại hội đã phân tích tình hình chính trị ở hai miền Nam, Bắc, từ đó xác định vai trò, vị trí của cách mạng ở mỗi miền: Nhiệm vụ tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc là “nhiệm vụ quyết định nhất đối với sự phát triển của toàn bộ cách mạng nước ta, đối với sự nghiệp thống nhất nước nhà của nhân dân ta”. Miền Bắc là căn cứ địa chung của cách mạng cả nước. Cách mạng miền Nam “có tác dụng quyết định trực tiếp đối với sự nghiệp giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai, thực hiện hoà bình thống nhất nước nhà, hoàn thành nhiệm vụ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân trong cả nước".

Cách mạng ở hai miền đều nhằm mục tiêu chung là hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ, thống nhất đất nước. Vì vậy, nhiệm vụ của toàn dân ta trong giai đoạn trước mắt là: Tăng cường đoàn kết toàn dân, kiên quyết đấu tranh giữ vững hoà bình, đẩy mạnh cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, đồng thời đẩy mạnh cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam, thực hiện thống nhất nước nhà trên cơ sở độc lập và dân chủ, xây dựng một đất nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, thiết thực góp phần tăng cường phe xã hội chủ nghĩa và bảo vệ hòa bình ở Đông - Nam Á và thế giới.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Diễn văn bế mạc Đại hội, khẳng định: “Đại hội lần thứ II đã đưa kháng chiến đến thắng lợi. Chắc chắn rằng Đại hội lần thứ III này sẽ là nguồn ánh sáng mới, lực lượng mới cho toàn Đảng và toàn dân ta xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thực hiện hoà bình thống nhất nước nhà”.

"Nhân dân ta là nhân dân anh hùng. Trong kháng chiến, nhân dân ta đã anh dũng chiến đấu, hy sinh xương máu và đã giành được thắng lợi to lớn. Ngày nay, đấu tranh để xây dựng đời sống mới, xã hội mới và để hoà bình thống nhất nước nhà, dù gặp nhiều gian khổ, nhưng chắc chắn chúng ta sẽ toàn thắng".

"Mười năm trước đây, chỉ có 5.000 đảng viên và trong những điều kiện cực kỳ khó khăn mà Đảng ta đã lãnh đạo Cách mạng Tháng Tám đến thắng lợi. Ngày nay, Đảng ta có hơn 50 vạn đồng chí, lại có những điều kiện rất thuận lợi, cho nên Đảng nhất định lãnh đạo cách mạng xã hội chủ nghĩa đến thành công, đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà đến thắng lợi".

Báo cáo chính trị đúc kết những bài học chủ yếu của cách mạng nước ta:

- Xây dựng Đảng Mác - Lênin đoàn kết nhất trí, liên hệ chặt chẽ với quần chúng, luôn luôn giữ vững quyền lãnh đạo cách mạng.

- Có đường lối, phương châm cách mạng đúng đắn kết hợp nhiệm vụ chống đế quốc và nhiệm vụ chống phong kiến, coi nhiệm vụ chống đế quốc và bè lũ tay sai là nhiệm vụ chủ yếu nhất và nhiệm vụ chống phong kiến phải tiến hành từng bước, kết hợp chặt chẽ với nhiệm vụ chống đế quốc.

- Giải quyết đúng đắn vấn đề nông dân, coi nông dân là lực lượng cách mạng lớn cùng với giai cấp công nhân hợp thành quân chủ lực của cách mạng.

- Dựa trên cơ sở liên minh công nông vững mạnh, tập hợp mọi lực lượng dân tộc và dân chủ thành một mặt trận thống nhất rộng rãi dưới sự lãnh đạo của Đảng.

- Lấy việc xây dựng lực lượng chính trị của quần chúng làm cơ bản, phối hợp hoạt động không hợp pháp với hoạt động hợp pháp, kết hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị, kết hợp lực lượng vũ trang với lực lượng chính trị.

- Tăng cường Nhà nước dân chủ nhân dân.

- Nắm vững phương hướng chiến lược, lợi dụng những mâu thuẫn cục bộ và tạm thời trong nội bộ kẻ thù để phân hoá chúng, trung lập những lực lượng có thể trung lập, cô lập triệt để bọn nguy hiểm nhất.

- Tăng cường đoàn kết quốc tế trên cơ sở Chủ nghĩa Mác-Lênin và chủ nghĩa quốc tế vô sản.

Lịch sử chứng minh, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng thực sự là nguồn ánh sáng mới, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dự báo, soi đường cho cuộc cách mạng nước ta trên đường đi tới hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ trong cả nước và quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Những kinh nghiệm lịch sử mà Đại hội đã tổng kết, Cương lĩnh cách mạng dân tộc dân chủ miền Nam, Cương lĩnh quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc là những nhân tố tạo thành thắng lợi của cách mạng nước ta mươi, mười lăm năm sau. Sự thống nhất ý chí và hành động do Đại hội tạo ra là nguồn sức mạnh dẫn đến các phong trào cách mạng mới ở hai miền Nam, Bắc. 

Dưới ánh sáng của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc tiếp tục được đẩy mạnh; cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam có những bước phát triển mới, giành thắng lợi từng bước tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn vào năm 1975 với Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, đưa cả nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Đại tá, PGS, TS NGUYỄN VĂN SÁU, Phó viện trưởng Viện Lịch sử quân sự

QĐND