Tỷ lệ sử dụng rượu bia ở Việt Nam đang gia tăng ở mức báo động

Sử dụng rượu bia ở Việt Nam đang gia tăng ở mức báo động, đặc biệt là ở giới trẻ và được thể hiện ở ba tiêu chí: mức tiêu thụ bình quân/đầu người quy đổi ra lượng cồn nguyên chất, tỷ lệ sử dụng rượu bia ở cả hai giới, sử dụng ở mức nguy hại đều ở mức cao.

Thông tin trên được đưa ra tại hội nghị tập huấn cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá, rượu bia, đồ uống có đường, do Bộ Thông tin và truyền thông phối hợp với Tổ chức HealthBridge tổ chức trong 2 ngày 5-6/7, tại Ninh Bình.

Hơn 40.000 ca tử vong mỗi năm do rượu bia

Thạc sỹ Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cho hay mức tiêu thụ rượu bia đang tăng nhanh tại Việt Nam. Theo thống kê từ Báo cáo toàn cầu năm 2018 cho thấy mức tiêu thụ rượu bia bình quân/người trưởng thành quy đổi ra cồn nguyên chất đã tăng từ 3,8 lít/người (2005) lên 8,3 lít năm 2018 (cao hơn mức trung bình của thế giới là 6,4 lít).

Mức tiêu thụ rượu bia tính theo lít cồn nguyên chất bình quân đầu người (trên 15 tuổi) mỗi năm tại Việt Nam là 8,3 lít, tương đương với 170 lít bia mỗi năm.

Việt Nam xếp thứ hai trong các nước khu vực Đông Nam Á, xếp thứ 3 châu Á về mức tiêu thụ bình quân rượu bia/người. Tình trạng uống quá độ đến mức nguy hại cũng đang rất phổ biến ở người trưởng thành Việt Nam: 44,2% nam giới, 2015; tăng gần gấp 2 lần so với năm 2010 (25,1%).

Tiến sỹ Trần Quốc Bảo-Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cảnh báo số ca tử vong do rượu bia khi tổng kết lại với con số khá lớn. Sử dụng rượu bia đã và đang gây nên gánh nặng đối với y tế, kinh tế và gia tăng các vấn đề xã hội.

Theo thống kê gần đây nhất, mỗi năm có khoảng hơn 548.000 trường hợp tử vong do ung thư, bệnh tim mạch, tâm thần, tiêu hóa, nhiễm trùng và do một số bệnh khác; trong đó ước lượng có khoảng hơn 40.800 ca tử vong liên quan đến bia rượu (chiếm tỷ lệ 7,5%).

Theo Tiến sỹ Trần Quốc Bảo, rượu/bia là nguyên nhân trực tiếp của ít nhất 30 bệnh, chấn thương và là nguyên nhân gián tiếp của ít nhất 200 loại bệnh tật nằm trong danh mục phân loại bệnh tật quốc tế. Rượu bia là yếu tố nguy cơ xếp thứ 2 trong 10 nguy cơ gây tàn tật và tử vong hàng đầu tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, rượu bia cũng là nguyên nhân lớn nhất gây ra 30% các vụ gây rối trật tự xã hội và 33,7% các vụ bạo lực gia đình ở Việt Nam. Sử dụng rượu bia cũng là một trong những nguyên nhân làm tăng bất bình đẳng giới và bất bình đẳng kinh tế xã hội, thách thức các nỗ lực giảm nghèo bền vững.

Theo Điều tra yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2021, tỷ lệ nam giới Việt Nam uống rượu bia rất cao. Thống kê đã chỉ ra năm 2021 có tới 64% nam giới và 10% nữ giới hiện có uống rượu bia 30 ngày qua. Đáng lưu ý, tỷ lệ uống ở mức nguy hại đều tăng cao qua các năm, nhất là ở nam giới. Cứ 3 nam giới thì có 1 người uống ở mức nguy hại.

Tỷ lệ sử dụng rượu bia ở thanh thiếu niên nam giảm nhẹ nhưng tỷ lệ sử dụng rượu bia ở nữ lại tăng. Theo điều tra sức khỏe học sinh trường học 2019, tỷ lệ sử dụng rượu bia ở nam trẻ vị thành niên (13-17 tuổi) là 24,6% (giảm so với 33,2% năm 2013) và ở nữ là 20% (tăng so với 17,6% năm 2013). Trong số đó, tỷ lệ đã từng uống say ở cả vị thành niên nam và nữ đều ở mức cao với 22,1% ở nam và 19,3% ở nữ.

Khuyến nghị tăng thuế bia, rượu

Ước tính chi phí trực tiếp cho tiêu dùng rượu bia ở Việt Nam vào năm 2017 là 4 tỷ USD, gần bằng 7% số thu ngân sách của nhà nước (chưa tính đến chi phí gián tiếp) trong khi đóng góp cho ngân sách nhà nước toàn ngành năm 2017 là khoảng 50.000 tỷ đồng (tương đương với 2 tỷ USD).

Thạc sỹ Nguyễn Tuấn Lâm cho hay hiện nay thuế rượu bia tại Việt Nam vẫn đang ở mức thấp. Theo tính toán, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ chỉ chiếm khoảng 30%, trong khi đó ở nhiều nước thuế rượu bia chiếm khoảng 40%-85% giá bán lẻ.

Theo đánh giá, giá rượu bia của Việt Nam hiện rất rẻ nên sức mua tăng mạnh. Một trong những nguyên nhân là do giá rượu bia tăng chậm hơn nhiều so với mức tăng thu nhập bình quan/người/năm. Nếu năm 1998, để mua 10 lít rượu Vodka Hà nội, rượu vang nội và rượu trắng nội địa một người phải chi 8,2%; 5,9% và 1,6% GDP/người/năm thì đến 2014, tỷ lệ này chỉ còn 2,2%; 1,6%; và 0,4%. Mức giảm cũng tương tự với mặt hàng bia.

Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến cáo chính sách thuế là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để kiểm soát tác hại của rượu bia, giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong do rượu bia gây ra.

Theo đánh giá tác động của Đại học Thương mại và HealthBridge, năm 2016 khi tăng thuế, tổng sản lượng tiêu thụ bia vẫn tăng 3,6%, sản lượng tiêu thụ rượu dưới 20 độ cồn giảm 4%, sản lượng tiêu thụ rượu trên 20 độ tăng 1,1%, tổng cộng sản lượng tiêu thụ đồ uống có cồn tăng 3,5%. Năm tăng thuế 2018, tổng sản lượng tiêu thụ bia chỉ giảm nhẹ 0,1%, sản lượng tiêu thụ rượu dưới 20 độ tăng 1,3%, sản tiêu thụ rượu trên 20 độ tăng 1,5%, tộng cộng sản lượng tiêu thụ đồ uống có cồn không thay đổi.

Vì vậy, tại hội nghị, nhiều ý kiến từ chuyên gia của WHO, Bộ Y tế và Tổ chức HealthBridge cho thấy kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế gới cho thấy cần phải tăng thuế để ít nhất giữ cho sức mua không tăng và cần tăng thuế mạnh để giảm sức mua từ đó giảm thiểu hậu quả đối với sức khỏe, kinh tế, xã hội.

Việc tăng thuế để tăng giá các mặt hàng rượu bia đem lại nhiều lợi ích cho y tế công cộng, kinh tế và xã hội. Những lợi ích này bao gồm: Làm giảm tiêu dùng, giảm tử vong, bệnh tật liên quan đến rượu bia, giảm chi phí y tế, cải thiện hiệu quả làm việc, giảm hậu quả về mặt xã hội của lạm dụng rượu bia và tăng thu ngân sách cho Chính phủ. Đây là chính sách hai bên (Nhà nước và người dân) cùng hưởng lợi.

Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam cần tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu bia để có thể giảm tiêu thụ rượu bia hoặc ít nhất giữ sức mua rượu bia không gia tăng.

Bên cạnh đó, chính phủ cũng nên bổ sung thêm thuế tuyệt đối và chuyển sang cơ chế thuế hỗn hợp để có thể hạn chế các điểm yếu của thuế tỷ lệ như vấn đề chuyển giá và chuyển dịch tiêu dùng giữa các loại sản phẩm./.

Thùy Giang (Vietnam+)