Phát huy giá trị văn hóa bản địa: “Chìa khóa” đưa du lịch Cúc Phương bứt phá

Nhận diện rõ, bảo tồn tốt

Sau khi thực hiện sáp nhập theo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, xã Cúc Phương (mới) trở thành địa bàn chiến lược phía Tây Bắc tỉnh Ninh Bình, với diện tích tự nhiên rộng lớn (132,68 km²) và gần 8.700 nhân khẩu, trong đó đồng bào dân tộc Mường chiếm khoảng 50%. Đây là điều kiện thuận lợi, nhưng cũng đặt ra cho Đảng bộ xã những nhiệm vụ cấp thiết trong lãnh đạo, chỉ đạo phát triển kinh tế, bảo đảm an sinh và gìn giữ bản sắc văn hóa.

Cúc Phương hiện đang lưu giữ kho tàng di sản văn hóa Mường gần như nguyên vẹn. Đó là tiếng nói, trang phục truyền thống, là chiều sâu của nghệ thuật Mo Mường, cùng âm hưởng hùng tráng của cồng chiêng. Các giá trị tín ngưỡng, phong tục tập quán đặc sắc được thể hiện sinh động qua các lễ hội truyền thống như Lễ Khai hạ, Lễ Cơm mới hay Ngày hội Văn hóa - Thể thao các dân tộc, thu hút hàng vạn lượt người tham gia.

Nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của văn hóa, Đảng bộ xã Cúc Phương luôn xác định bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Quan điểm này đã được cụ thể hóa bằng các giải pháp đồng bộ, quyết liệt. Xã đã tập trung quy hoạch công tác bảo tồn, phục dựng các lễ hội truyền thống, đầu tư xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở.

Đến nay, 100% thôn trên địa bàn đều có nhà văn hóa, sân chơi thể thao, tạo không gian sinh hoạt cộng đồng và truyền dạy di sản. Đặc biệt, xã đã lồng ghép hiệu quả nguồn lực từ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi để sưu tầm, phục dựng và hỗ trợ các câu lạc bộ (CLB) cồng chiêng, CLB giữ gìn bản sắc văn hóa Mường.

Trong quá trình này, vai trò của cộng đồng, của các nghệ nhân, già làng, trưởng bản luôn được đặt ở vị trí trung tâm. Đồng chí Đinh Thị Văn, Phó Chủ tịch UBND xã Cúc Phương khẳng định: “Chúng tôi xác định các nghệ nhân chính là “kho sử sống”, là hạt nhân của công tác bảo tồn. Các nguồn hỗ trợ, các chương trình mục tiêu đã tạo cơ chế, thời cơ để các CLB, các nghệ nhân tích cực luyện tập, tham gia vào hoạt động du lịch. Điều này không chỉ nâng cao đời sống vật chất mà còn khơi dậy niềm tự hào, ý thức trách nhiệm gìn giữ di sản trong chính cộng đồng”.

Ở các thôn Bãi Cả, thôn Sấm 2..., sức sống mãnh liệt của văn hóa Mường vẫn được bảo tồn nguyên vẹn. Bà Đinh Thị Thoa (60 tuổi, thôn Bãi Cả) và bà Đinh Thị Hoán (57 tuổi, Chủ nhiệm CLB thôn Sấm 2) đều chia sẻ niềm vui khi các CLB cồng chiêng, văn nghệ dân gian hoạt động sôi nổi, thu hút nhiều lứa tuổi tham gia. Đặc biệt, tại các CLB, các hội viên cao tuổi luôn quan tâm truyền dạy, dìu dắt những thành viên trẻ đã khẳng định sự tiếp nối “tre già, măng mọc”, đảm bảo tiếng chiêng, điệu múa của người Mường Cúc Phương sẽ còn vang vọng mãi.

Tạo đà bứt phá du lịch

Nếu bảo tồn là nền tảng, là “vốn”, thì phát triển du lịch là con đường để văn hóa tạo ra động lực bứt phá phát triển kinh tế - xã hội. Đảng bộ xã Cúc Phương xác định, con đường duy nhất là phải gắn kết chặt chẽ, hữu cơ giữa hai nhiệm vụ này.

Trên nền tảng văn hóa bản địa và tài nguyên Vườn Quốc gia, xã đã định hướng xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù, có sức cạnh tranh cao. Đó là mô hình du lịch cộng đồng (homestay), nơi du khách được ăn, ở, sinh hoạt thường nhật cùng người dân bản Mường; du lịch trải nghiệm, khám phá hệ sinh thái đa dạng, kết hợp nghỉ dưỡng, tắm khoáng nóng; du lịch văn hóa, đưa du khách hòa mình vào các lễ hội truyền thống...

Để hiện thực hóa định hướng, xã Cúc Phương đang triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp, trong đó tập trung đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục ý thức tự giác của người dân, khơi dậy lòng tự hào về di sản. Đồng thời, xã tập trung công tác tổ chức, quản lý và đào tạo nguồn nhân lực. Xã đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng chuyển đổi số trong quảng bá du lịch, tích cực thu hút đầu tư, mở hàng chục lớp tập huấn kỹ năng làm du lịch chuyên nghiệp cho người dân bản địa.

Đồng chí Đinh Văn Thọ, Bí thư Chi bộ thôn Sấm 2 chia sẻ: “Ban đầu, việc vận động bà con chuyển đổi từ làm nương rẫy sang làm du lịch gặp nhiều khó khăn. Nhưng cán bộ xã, chi bộ đã kiên trì tuyên truyền, “cầm tay chỉ việc”, đến nay, nhiều hộ đã cải tạo nhà sàn truyền thống làm homestay, cung cấp dịch vụ ăn uống, sản vật địa phương. Du khách đều cảm thấy thích thú khi được trải nghiệm văn hóa bản địa. Thu nhập của người dân từ đó tăng lên rõ rệt”.

Du lịch đã mang lại lợi ích kinh tế, qua đó tác động ngược trở lại, làm thay đổi nhận thức của người dân. Khi nếp nhà sàn, bộ trang phục truyền thống, tiếng chiêng... mang lại thu nhập, người dân sẽ tự giác, tự hào bảo tồn. Chính họ trở thành những “sứ giả văn hóa” sống động và bền bỉ nhất.

Trong nhiệm kỳ 2020-2025, thu nhập bình quân đầu người của xã đạt 77 triệu đồng/năm. Xã đã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 9/17 thôn đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu. Chỉ riêng 9 tháng năm 2025, Cúc Phương đã đón gần 190.000 lượt khách, trong đó có trên 26.000 lượt khách quốc tế, doanh thu du lịch đạt 23 tỷ đồng. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giảm mạnh, chỉ còn khoảng 1%.

Với tầm nhìn chiến lược, Đại hội Đảng bộ xã Cúc Phương nhiệm kỳ 2025-2030 đã đề ra mục tiêu đến năm 2030, xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, thu nhập bình quân đầu người đạt trên 150 triệu đồng/năm, đón 2 triệu lượt khách du lịch.

Để hiện thực hóa mục tiêu, đồng chí Bí thư Đảng ủy xã Trần Việt Hùng cho biết, Đảng bộ đã xác định ba khâu đột phá: Một là, hoàn thiện quy hoạch chung, xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ. Hai là, đẩy mạnh chuyển đổi số, thu hút đầu tư, phát triển sản phẩm du lịch khác biệt dựa trên nền tảng văn hóa Mường và lợi thế Vườn Quốc gia. Ba là, quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng mọi mặt cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, sắp xếp bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Với quyết tâm chính trị cao, sự đồng lòng của Nhân dân và “chìa khóa” là phát huy giá trị văn hóa bản địa, Cúc Phương đang tự tin bứt phá, khẳng định vị thế một điểm đến “an toàn, thân thiện, mến khách, đậm đà bản sắc”, một vùng quê phát triển bền vững, nơi văn hóa thực sự là sức mạnh nội sinh, là động lực và là mục tiêu của sự phát triển.