Phát huy giá trị di sản Nam Cao, mở hướng du lịch văn hóa độc đáo

Di sản sống trong dòng chảy cộng đồng

Nhà văn Nam Cao, tên thật là Trần Hữu Tri, sinh ngày 29 tháng 10 năm 1915 tại làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, phủ Lý Nhân (nay thuộc xã Nam Lý, tỉnh Ninh Bình). Ông được xem là một nhà văn lớn, đại diện xuất sắc và tiêu biểu nhất của văn học hiện đại Việt Nam. Với nhiều bút danh khác nhau như: Thuý Rư, Nhiêu Khê, Xuân Du, ông đã để lại cho nền văn học nước nhà những tác phẩm xuất sắc như: Đôi lứa xứng đôi, Đôi mắt, Sống mòn, Đợi chờ, Cái lò gạch..., thể hiện nội dung tư tưởng sâu sắc, tinh thần nhân đạo cao cả và bút pháp độc đáo. Nhiều tác phẩm của ông đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.

Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, ông trở thành người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng của Đảng và có những đóng góp to lớn cho sự nghiệp báo chí cách mạng Việt Nam. Ông hi sinh ngày 30 tháng 11 năm 1951 khi đang trên đường đi công tác vận động thuế nông nghiệp tại cánh đồng Mưỡu Giáp, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Trong sự nghiệp của mình, ông đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng nhiều danh hiệu và phần thưởng cao quý, tiêu biểu như: Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật đợt I (năm 1996), và truy tặng danh hiệu Lão thành cách mạng tháng 3 năm 2011.

Khu tưởng niệm Nhà văn, Liệt sĩ Nam Cao được xây dựng năm 2004 ngay trên quê hương ông - làng Đại Hoàng (nay là thôn Nhân Hậu, xã Nam Lý) với tổng diện tích 5.460m2. Đây không chỉ là không gian thờ phụng mà còn là nơi trưng bày mang ý nghĩa to lớn trong việc tuyên truyền, giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng cho các thế hệ người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nội dung trưng bày được tổ chức khoa học, bao gồm các mảng chính như: Khu trung tâm tưởng niệm; Quê hương và gia đình; Cuộc đời và sự nghiệp; Tìm lại Nam Cao; và các hoạt động tôn vinh nhà văn Nam Cao. Việc này thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, tri ân, tưởng nhớ tới người con ưu tú của Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân địa phương.

Giá trị của di sản không chỉ nằm ở những hiện vật được trưng bày mà còn ở cách nó được tiếp nối trong tâm hồn thế hệ trẻ qua những hành động thực tế. Nhiều năm qua, thầy và trò Trường THCS Hòa Hậu (xã Nam Lý) đã gánh vác một nhiệm vụ thiêng liêng là chăm sóc, bảo vệ Khu tưởng niệm. Hàng tuần, những công việc tuy nhỏ như quét dọn, chăm sóc cây xanh hay nhổ cỏ lại trở thành một tiết học đạo đức sống động đối với học sinh. Bản thân các em nhận thấy đó là niềm vinh dự khi được góp sức bảo vệ một công trình văn hóa và tự hào vì được sinh ra trên mảnh đất quê hương của tác giả “Chí Phèo” lừng danh. Hơn thế nữa, nhà trường còn tích cực xây dựng kế hoạch đưa nội dung về thân thế, sự nghiệp Nhà văn Nam Cao vào giảng dạy chính khóa và ngoại khóa, biến Khu tưởng niệm thành một không gian giáo dục văn hóa địa phương thực sự lôi cuốn.

Thầy giáo Trần Hữu Thân, Hiệu trưởng Trường THCS Hòa Hậu, chia sẻ về định hướng giáo dục của nhà trường: “Chúng tôi luôn chỉ đạo các thầy cô giáo tích hợp các bài giảng về Nhà văn Nam Cao trong các tiết giảng. Mục đích là để các em học sinh hiểu rõ hơn về giá trị văn học, về thân phận con người và trên hết là để các em thêm yêu, thêm tự hào về quê hương mình.”

Chính nhờ sự gắn kết sâu sắc đó, các em học sinh cảm nhận được sự kết nối mạnh mẽ với di sản. Em Trần Khánh Băng, học sinh Trường THCS Hòa Hậu, bày tỏ niềm tự hào: “Em rất tự hào về quê hương nơi sinh ra nhà văn lớn. Những tác phẩm của ông không chỉ giúp em hiểu về lịch sử mà còn truyền cảm hứng rất lớn cho em trong học tập và rèn luyện.”

Theo thống kê, mỗi năm Khu tưởng niệm Nam Cao đón khoảng 2.500 đến 3.000 lượt khách, chủ yếu là học sinh và sinh viên, minh chứng cho vai trò trung tâm giáo dục ngoại khóa của di sản. Hơn thế nữa, những người dân địa phương cũng tích cực tham gia vào việc lan tỏa giá trị văn hóa này. Ông Trần Hữu Vịnh, Hội Cựu chiến binh xã Nam Lý, cho biết: “Khi du khách và các em học sinh đến đây, bản thân chúng tôi đều giới thiệu tận tình về tiểu sử cố Nhà văn. Việc này giúp du khách hiểu sâu hơn, từ đó lan tỏa mạnh mẽ hơn giá trị văn hóa quý báu của quê hương chúng tôi.”

Biến các tác phẩm văn học thành sản phẩm du lịch hấp dẫn

Quê hương của Nam Cao, mảnh đất Đại Hoàng trù phú - nơi đã sinh ra và nuôi dưỡng hình tượng văn học bất hủ “Làng Vũ Đại”, không chỉ là một điểm đến văn hóa mà còn là một cánh cửa mở ra trải nghiệm du lịch cộng đồng đầy hấp dẫn và ý nghĩa. Du khách đến đây không chỉ để dâng nén hương tri ân hay thực hiện các hoạt động nghiên cứu học thuật, mà còn để đắm mình trong phong vị làng quê Bắc Bộ chân thực. Đây chính là không gian thực địa, với những mái nhà cổ kính, đặc biệt là nhà Bá Kiến hơn 100 năm tuổi vẫn còn giữ nguyên vẹn những nét kiến trúc cổ xưa, cùng con đường làng uốn lượn và cánh đồng bát ngát, gợi nhắc mạnh mẽ đến bối cảnh xã hội, thân phận con người trong tác phẩm của Nam Cao. Việc “bước ra từ trang sách” để cảm nhận không khí nơi đã tạo nên Chí Phèo, Lão Hạc là trải nghiệm hết sức độc đáo.

Sự sâu sắc của trải nghiệm còn được nâng tầm qua kênh ẩm thực và làng nghề. Các đặc sản tại đây không chỉ đơn thuần là món ăn mà đã trở thành thương hiệu vùng miền được chứng nhận đạt chuẩn sản phẩm OCOP, minh chứng cho chất lượng và giá trị kinh tế. Ví dụ như Chuối ngự Đại Hoàng - loại chuối từng được tiến vua nhờ hương vị đặc biệt; hay món Cá kho làng Nhân Hậu đậm đà hương vị, gắn liền với hình ảnh người phụ nữ tần tảo, khéo léo của làng quê. Những sản phẩm này chính là cầu nối ẩm thực đưa du khách đến gần hơn với văn hóa bản địa, cảm nhận được sự tinh hoa trong đời sống vật chất của người dân.

Chị Nguyễn Thị Vân Quỳnh, một du khách đến từ Hà Nội nhận xét: “Không chỉ là nơi tưởng niệm, khu vực này còn mở ra những trải nghiệm rất hấp dẫn. Được thăm nhà Bá Kiến, thưởng thức cá kho thơm lừng, đắm mình trong khung cảnh làng quê bình dị, cảm giác như mình đang bước vào chính khung cảnh mà Nam Cao đã miêu tả trong tác phẩm vậy.”

Trong bối cảnh mới, khi 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình đã hợp nhất làm một, Khu tưởng niệm Nam Cao có cơ hội lớn để liên kết với nhiều tuyến du lịch di sản văn hóa khác. Hành trình du khách tìm về với nhà văn lớn Nam Cao hoàn toàn có thể được kết nối liền mạch với các danh thắng nổi tiếng như Tràng An, Hoa Lư, tạo thành một “Hành trình Di sản Văn hóa - Thiên nhiên” độc đáo, thu hút khách cả trong và ngoài nước tham quan một cách thường xuyên hơn.

Để đạt được mục tiêu này, chính quyền địa phương và các sở, ngành liên quan cần sớm có chiến lược lâu dài và bài bản về đẩy mạnh các loại hình du lịch khai thác giá trị văn chương từ quê hương Nam Cao. Điều này đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ vào quy hoạch, cơ sở hạ tầng, và đào tạo nguồn nhân lực du lịch có chiều sâu.

Chỉ khi chúng ta biết cách khai thác hiệu quả cốt truyện, nhân vật và tinh thần của Nam Cao và lồng ghép vào các trải nghiệm ẩm thực, làng nghề, thì quê hương của ông mới thực sự trở thành một thương hiệu du lịch văn hóa không thể trộn lẫn và là đòn bẩy cho sự phát triển kinh tế bền vững của địa phương.