Nỗi ám ảnh sâu keo mùa thu và “cứu cánh” từ giải pháp phòng trừ tổng hợp mới

Sau nhiều vụ mùa lo lắng về dịch hại nguy hiểm-sâu keo mùa thu, bà con nông dân Ninh Bình nay đã có trong tay “vũ khí” mới. Đề tài khoa học về phòng, chống sâu keo mùa thu đã đưa ra quy trình hiệu quả, giúp bảo vệ năng suất, giảm chi phí và hướng tới nông nghiệp bền vững.

Tác hại khủng khiếp

Chị Lã Thị Hảo, một nông dân trồng ngô lâu năm tại HTX Khương Bình, xã Yên Phong, huyện Yên Mô, không giấu nổi sự lo lắng khi nhắc đến sâu keo mùa thu: “Mỗi vụ ngô đến, chúng tôi lại thấp thỏm lo âu. Con sâu keo mùa thu này nó phá ghê lắm, ngô mới 2-3 lá đã thấy xuất hiện. Có những đám ngô bị hại nặng không cho thu hoạch. Chi phí phun thuốc thì tốn kém mà hiệu quả lại chẳng ăn thua vì cứ phun xong lại thấy xuất hiện lứa mới”. Lời chia sẻ của chị Hảo phản ánh đúng thực trạng mà nhiều nông dân khác cũng đang phải đối mặt.

Theo Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh, sâu keo mùa thu có tên tiếng Anh là Fall Army Worm (viết tắt là FAW), tên khoa học là Soodopfera ƒugiperda, thuộc Bộ cánh vảy, Họ ngài đêm. Loài sâu này có khả năng di trú hàng ngàn km. Do phát tán theo gió nên chỉ trong một đêm loài sâu này có thể lây lan ở khoảng cách 100 km. Thực tế, sâu keo mùa thu vốn có nguồn gốc từ Châu Mỹ nhưng đã xâm nhập vào Việt Nam từ đầu năm 2019.

Ở Ninh Bình, ngay từ vụ Xuân 2019, sâu keo mùa thu cũng xuất hiện và gây hại trên diện rộng, mật độ sâu phổ biến 3-5 con/m2, nơi cao lên tới 10-15 con/m2, cá biệt trên 20 con/m2. Điều này đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh trưởng và năng suất ngô, thậm chí gây mất trắng ở nhiều diện tích. Các huyện Nho Quan, Yên Khánh, Yên Mô, thành phố Tam Điệp, Hoa Lư là những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Điều đáng nói là sâu keo mùa thu có sức phá hoại lớn, sức sinh sản nhiều, thời gian trưởng thành đẻ trứng kéo dài, pha sâu non ngắn. Hơn nữa, việc các trà ngô thường gối nhau (ngô sinh khối trồng nhiều đợt và ngô trồng lấy bắp) tạo điều kiện thuận lợi cho sâu keo mùa thu luôn có sẵn nguồn thức ăn, các lứa sâu gối nhau, gây khó khăn cho việc phòng chống. Bà con nông dân trước đây thường chỉ áp dụng biện pháp phun thuốc hóa học, nhưng lại không xác định đúng thời điểm phun trừ, dẫn đến phải phun nhiều lần hoặc phun khi sâu đã lớn, không đúng thuốc, hiệu quả phòng chống thấp, tăng chi phí sản xuất (ước tính 1,2-1,4 triệu đồng/ha cho mỗi lần phun). Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả kinh tế mà còn tiềm ẩn nguy cơ kháng thuốc, ảnh hưởng lớn đến môi trường sinh thái và sức khỏe cộng đồng.

Hàng năm, khoảng 5.000 hecta ngô các loại được gieo trồng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình, trong đó, ngô nếp và ngô ngọt chiếm hơn 70% tổng diện tích, tập trung chủ yếu vào vụ Xuân và vụ Đông. Đây cũng chính là những thời điểm mà sâu keo mùa thu bùng phát và gây hại nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến năng suất và sinh kế của bà con nông dân.

Tình hình dịch hại này không chỉ dừng lại ở thiệt hại mùa vụ mà còn tiềm ẩn nguy cơ lớn hơn: sự phụ thuộc vào thuốc bảo vệ thực vật hóa học, gây tốn kém chi phí, giảm chất lượng nông sản và ảnh hưởng xấu đến môi trường, sức khỏe cộng đồng. Chính vì vậy, việc tìm kiếm một giải pháp phòng trừ tổng hợp hiệu quả, bền vững không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết.

Trước tình hình cấp bách đó, Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh đã thực hiện Đề tài “Nghiên cứu, hoàn thiện các biện pháp kỹ thuật phòng chống sâu keo mùa thu Spodoptera frugiperda J.E. Smith hại ngô phù hợp với điều kiện sinh thái trên địa bàn tỉnh Ninh Bình”. Đề tài được triển khai từ tháng 01/2024 đến tháng 9/2025.

“Ánh sáng” từ giải pháp tổng hợp

Thạc sĩ Nguyễn Thị Nhung, Trưởng phòng Nghiệp vụ Kỹ thuật, Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh, Chủ nhiệm Đề tài chia sẻ: “Mục tiêu của chúng tôi không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu trên lý thuyết, mà quan trọng hơn là phải tìm ra được những giải pháp thực tế, hiệu quả và phù hợp với điều kiện canh tác của bà con nông dân Ninh Bình. Để làm được điều đó, chúng tôi đã đặt trọng tâm vào việc xây dựng và triển khai các mô hình thử nghiệm ngay tại đồng ruộng”.

Thạc sĩ Nguyễn Thị Nhung giải thích thêm: “Quy trình nghiên cứu của đề tài được thực hiện một cách bài bản, khoa học. Chúng tôi đã tiến hành 04 mô hình thử nghiệm tại các HTX Quỳnh Lưu (Nho Quan), Khương Dụ (Yên Mô), Khương Bình (Yên Mô) và Hoa Tiên (Gia Viễn). Tại đây, chúng tôi đã thử nghiệm đồng thời 4 biện pháp chính: xử lý hạt giống, sử dụng bẫy pheromone để thu hút và diệt trưởng thành, sử dụng thuốc BVTV sinh học, và sử dụng thuốc BVTV hóa học, cùng với biện pháp đối chứng theo tập quán canh tác của người dân. Việc này giúp chúng tôi đánh giá khách quan hiệu quả của từng biện pháp trong điều kiện thực tế”.

Kết quả từ các mô hình thử nghiệm trong vụ Xuân và vụ Đông năm 2024 đã khẳng định biện pháp đặt bẫy pheromone kết hợp sử dụng thuốc hóa học để phun trừ khi tới ngưỡng là hai biện pháp hiệu quả để quản lý sâu keo mùa thu. Dựa trên những kết quả tích cực này, 2 mô hình trình diễn đã được xây dựng thành công tại HTX Khương Bình (xã Yên Phong, huyện Yên Mô) và HTX Hoa Tiên (xã Gia Hưng, huyện Gia Viễn), với quy mô 3 ha mỗi mô hình, tập trung áp dụng biện pháp đặt bẫy pheromone và sử dụng thuốc hóa học để phòng, chống sâu keo mùa thu.

Ông Mai Văn Ái, Giám đốc HTX Khương Bình, xã Yên Phong, huyện Yên Mô, hồ hởi chia sẻ về hiệu quả của các mô hình trình diễn: “Khi được tiếp cận với quy trình phòng trừ tổng hợp mới của đề tài, chúng tôi thấy rất hiệu quả. Việc đặt bẫy pheromone đã giúp giảm đáng kể lượng trưởng thành sâu keo mùa thu, từ đó giảm số lượng sâu non. Khi sâu non xuất hiện, chúng tôi được hướng dẫn phun thuốc hóa học đúng thời điểm, đúng liều lượng, nhờ đó mà cây ngô ít bị hại hơn hẳn. Chi phí thuốc trừ sâu cũng giảm đi đáng kể, mà năng suất ngô thì được bảo vệ”.

Thành công lớn nhất của đề tài là đã hoàn thiện Quy trình kỹ thuật phòng, chống sâu keo mùa thu hại ngô đạt hiệu quả cao, phù hợp với điều kiện sinh thái khác nhau trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. Quy trình này giúp bảo vệ sản xuất, giảm thiểu việc sử dụng thuốc BVTV, góp phần nâng cao chất lượng nông sản, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và bảo vệ môi trường, hướng tới sản xuất nông nghiệp an toàn, bền vững, thân thiện với môi trường.

Để quy trình kỹ thuật mới này được phổ biến rộng rãi và áp dụng vào thực tiễn sản xuất, Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh đang đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến và chuyển giao đến các hộ nông dân trong tỉnh. Khi quy trình hoàn thiện được đưa vào áp dụng trong sản xuất sẽ giúp bảo vệ năng suất, chất lượng ngô, đặc biệt là các loại ngô có giá trị thương phẩm cao như ngô ngọt, ngô rau, tăng cường liên kết tiêu thụ với các doanh nghiệp thu mua nguyên liệu chế biến sản phẩm xuất khẩu, thuận lợi cho việc mở rộng và nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh. Đây chính là ánh sáng hy vọng, giúp bà con nông dân Ninh Bình tự tin hơn trong cuộc chiến chống lại sâu keo mùa thu, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, bền vững.

QUY TRÌNH PHÒNG, CHỐNG SÂU KEO MÙA THU HẠI NGÔ Quy trình kỹ thuật phòng chống sâu keo mùa thu trên cây ngô tại Ninh Bình tập trung vào các biện pháp tổng hợp, ưu tiên giảm thiểu việc sử dụng thuốc hóa học, đặc biệt đối với ngô thương phẩm: * Xử lý hạt giống: Chỉ áp dụng đối với các giống ngô không có khả năng kháng sâu keo mùa thu, sử dụng thuốc xử lý hạt giống được phép theo hướng dẫn của nhà sản xuất. * Đặt bẫy Pheromone hoặc bả chua ngọt: - Đặt bẫy Pheromone (20 bẫy/ha) để diệt trưởng thành sâu keo mùa thu, nên đặt đồng loạt trên khu cánh đồng ngô. - Thời điểm đặt bẫy: Đặt bẫy ngay khi ngô mới ra lá đầu tiên và duy trì suốt vụ ngô, nhưng quan trọng nhất từ trước khi gieo hạt 1-2 ngày đến khi trỗ cờ, phun râu. - Đối với bả chua ngọt, đặt 50-100 bẫy/ha, bổ sung bả 3-5 ngày/lần. * Biện pháp hóa học (Chỉ khi cần thiết): - Thường xuyên điều tra mật độ sâu. Chỉ phun trừ khi mật độ sâu non tuổi 1-2 vượt ngưỡng 4 con/m2. - Sử dụng thuốc BVTV trong danh mục được phép, tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” (đúng thuốc, đúng lúc, đúng cách, đúng nồng độ và liều lượng). - Luân phiên sử dụng các hoạt chất khác nhau để tránh sâu kháng thuốc. - Phun ướt đều lá và vào nõn cây ngô. Tránh phun thuốc ở những vùng có ong ký sinh, thiên địch. - Một số thuốc khuyến cáo: Radiant 60SC; Proclaim® 5WG; Match 050EC.