Đẩy mạnh cơ giới hóa trong sản xuất lúa, nâng cao giá trị gia tăng

Năm 2008, chiếc máy gặt đập liên hợp đầu tiên được đưa vào đồng đất Ninh Bình theo chương trình khuyến công của Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đã mở ra cách nhìn mới về việc đầu tư máy móc vào sản xuất nông nghiệp.

Tuy  nhiên, do còn nhiều hạn chế vì lúc bấy giờ ruộng đất còn manh mún, giao thông nội đồng chưa đáp ứng được sự di chuyển, vận chuyển của máy móc trên đồng ruộng nên đến năm 2010, khi chương trình dồn điền, đổi thửa gắn với xây dựng nông thôn mới phát triển mạnh mẽ, tạo ra những ô thửa lớn, tạo thuận lợi cho việc áp dụng các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất và đưa máy móc vào đồng ruộng.

Mặt khác, lúc này bên cạnh những thuận lợi đã xuất hiện những khó khăn, đó là lực lượng lao động trong nông thôn đang bị thiếu hụt do các ngành nghề khác phát triển nên khi vào thời điểm thu hoạch, người dân phải thuê lao động với giá cao, thậm chí có lúc không thuê được lao động dẫn đến phải chi phí lớn và làm chậm tiến độ thời vụ.

Nắm bắt được thực tế trên, Trung tâm Khuyến nông Ninh Bình đã xây dựng mô hình hỗ trợ máy móc vào sản xuất nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới.

Các mô hình đã đem lại hiệu quả rõ rệt, với 1 chiếc máy gặt khi thu hoạch 1 sào lúa chỉ mất khoảng 15 phút với giá trung bình là 150.000 đồng, rẻ hơn 50% so với gặt thủ công mà người dân được nhận lúa ngay tại đầu bờ. Mặt khác, việc thu hoạch bằng máy còn giảm được tổn thất sau thu hoạch từ 6 - 7% so với gặt thủ công.

Thực tế cho thấy, mỗi máy sau mỗi vụ thu hoạch đã gặt được hàng trăm ha, đem lợi nhuận về hàng trăm triệu đồng. Từ đó, đã tạo được "niềm tin" cho người dân mạnh dạn đầu tư vào sản xuất. 

Đến năm 2015, toàn tỉnh đã có gần 500 máy gặt đập liên hợp, đáp ứng được 70 - 80% diện tích lúa được thu hoạch bằng máy, giải quyết được bài toán thiếu hụt lao động trong nông thôn.

Cùng với việc hỗ trợ để đưa máy gặt đập liên hợp vào đồng ruộng, Trung tâm Khuyến nông cũng hỗ trợ máy làm đất có công suất lớn trên 24CV để thay thế những loại máy có công suất nhỏ nhằm đáp ứng được yêu cầu về chất lượng cũng như tiến độ làm đất, nhất là khi trong điều kiện máy gặt đập liên hợp được đưa vào đồng ruộng đã làm cho đất bị cứng chắc, gây khó khăn cho quá trình làm đất bằng các máy công suất nhỏ.

Đến nay, toàn tỉnh có trên 5.000 máy làm đất, đã cơ bản đảm bảo được 100% diện tích làm đất gieo cấy được làm bằng máy. Từ hiệu quả của việc sử dụng máy làm đất, Trung tâm Khuyến nông đã triển khai mô hình thí điểm "gieo thẳng bằng giàn kéo tay" vào năm 2009 với quy mô 2 ha.

Ngay sau vụ đầu tiên, các ngành chức năng đã đánh giá mô hình đem lại hiệu quả cao trong nông nghiệp, góp phần giảm công lao động, tranh thủ được thời vụ, lúa sinh trưởng, phát triển tốt, ít sâu bệnh, tăng năng suất từ 5 - 7% và hiệu quả kinh tế tăng khoảng 150.000 đồng/sào so với cấy tay.

Với hiệu quả này, diện tích gieo thẳng bằng giàn kéo tay đã tăng lên hàng nghìn ha ở những vụ tiếp theo. Năm 2016, diện tích lúa gieo thẳng trên địa bàn tỉnh đã đạt khoảng 22 nghìn ha, chiếm 28% diện tích gieo cấy.

Giải quyết các vấn đề sau thu hoạch

Khi công tác dồn điền, đổi thửa đã tạo cho mỗi hộ nông dân từ 1-2 ô thửa lớn, gieo cấy tập trung, thu hoạch nhanh gọn bằng máy với sản lượng nhiều cùng một lúc thì công tác phơi sấy lại trở nên cấp thiết. Việc cơ giới hóa trong khâu thu hoạch cũng là mục tiêu mà ngành nông nghiệp đưa ra nhằm hạn chế tác động của điều kiện thời tiết, giảm tổn thất sau thu hoạch.

Đến năm 2013, Trung tâm Khuyến nông hỗ trợ 5 máy sấy cho những vùng sản xuất hàng hóa tập trung tại huyện Yên Khánh, máy có công suất 10 tấn/mẻ/ngày với chi phí giá thành hạ, được người dân chấp nhận nên đã giải quyết được phần nào nhu cầu phơi sấy trong điều kiện thiếu lao động và diện tích sân phơi ngày càng bị thu hẹp. Mặt khác, chất lượng sản phẩm luôn được đảm bảo theo đúng yêu cầu về độ ẩm và tỷ lệ lẫn tạp.

Một vấn đề nữa trong sản xuất lúa hiện nay đó là làm sao để tận dụng và xử lý được nguồn rơm rạ sau thu hoạch. Tại hầu hết các địa phương, sau mỗi vụ thu hoạch lúa vẫn chưa có biện pháp sử dụng rơm rạ hiệu quả, gây lãng phí và ảnh hưởng đến môi trường sống do việc đốt rơm rạ. Trong khi đó ngành chăn nuôi, đặc biệt là chăn nuôi trâu, bò và trồng nấm ăn đang cần nguồn nguyên liệu lớn.

Năm 2016, Trung tâm Khuyến nông đã triển khai hỗ trợ 2 máy cuộn rơm tại xã Quang Thiện, Kim Sơn và HTX Hợp Tiến, xã Khánh Nhạc, Yên Khánh. Kết quả chạy thu gom rơm, rạ thực tế ngoài đồng ruộng cho thấy: Năng suất máy từ 30 - 50 cuộn/giờ, trọng lượng cuộn rơm khô đạt 15kg/cuộn, kích thước cuộn rơm là rộng 50cm x dài 70cm rất phù hợp cho việc vận chuyển, bốc xếp và bảo quản.

Mỗi tấn rơm cuộn khi bảo quản sẽ nhỏ hơn 3 - 4 lần so với bảo quản đánh đống bằng tay và thời gian thu bằng máy nhanh hơn 5 - 7 lần/ha so với thủ công. Hạch toán sơ bộ ban đầu giá thành mỗi kg rơm sẽ rẻ hơn 40 - 50% so với thu gom thủ công bằng tay.

Như vậy, việc đưa máy cuộn rơm vào sử dụng là một giải pháp tối ưu giúp giải quyết được phần nào vấn đề nâng cao giá trị gia tăng trong sản xuất lúa, cũng như góp phần đáng kể vào việc hạ giá thành sản phẩm chế biến và góp phần bảo vệ môi trường.

Việc đưa cơ giới hóa vào sản xuất nông nghiệp đã thay thế phương thức sản xuất thủ công bằng ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật mới, từng bước tổ chức sản xuất theo hướng công nghiệp, tăng năng suất lao động, nâng cao hiệu quả của các hình thức tổ chức sản xuất, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động, cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp.

Cơ giới hóa đồng bộ trong sản xuất lúa cũng tạo điều kiện hình thành vùng sản xuất lúa gạo tập trung quy mô lớn theo hướng sản xuất hàng hóa mà Ninh Bình đang hướng đến, qua đó từng bước tiến tới xây dựng nền nông nghiệp công nghệ cao - nông nghiệp sạch và bền vững...

Tuy nhiên, việc cơ giới hóa trong sản xuất lúa vẫn chưa đáp ứng được với nhu cầu sản xuất thực tế hiện nay. Một trong những hạn chế khi đưa các loại máy móc thiết bị vào sản xuất đó là: ruộng đất ở một số địa phương chưa thực hiện dồn điền, đổi thửa xong, còn manh mún, cơ sở hạ tầng giao thông, thủy lợi nội đồng chưa đồng bộ...

Ngoài ra, còn phải kể đến khả năng đầu tư tài chính của người sản xuất dẫn đến việc đưa máy móc vào phục vụ sản xuất còn chậm. Việc cho vay vốn theo Quyết định 68 của Chính phủ về chính sách hỗ trợ nhằm giảm tổn thất sau thu hoạch trong nông nghiệp chưa thực sự được các cấp, các ngành quan tâm đúng mức để tuyên truyền, phổ biến cho người dân biết và tiếp cận.

Để thúc đẩy cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp đồng bộ hơn nữa, tỉnh cần tiếp tục đẩy nhanh quá trình dồn điền, đổi thửa, khuyến khích tích tụ ruộng đất, nâng cấp hệ thống tưới tiêu, giao thông nội đồng, quy hoạch cánh đồng mẫu lớn với phương châm "cùng giống, cùng trà và cùng điều kiện chăm sóc" để thuận lợi cho việc áp dụng máy móc, thiết bị vào sản xuất.

Ths. Bùi Hữu Ngọc(Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Ninh Bình)