Quản lý lễ hội, cần có sự ủng hộ từ người dân
Để lễ hội được vận hành theo đúng quy luật của văn hóa, các giá trị văn hóa của lễ hội được phát huy trong đời sống tinh thần xã hội, công tác quản lý lễ hội cần được đặc biệt quan tâm. Lễ hội chỉ phát huy được giá trị văn hóa khi công tác tổ chức và quản lý có sự thống nhất, phối hợp tốt giữa chính quyền và nhân dân địa phương.
Hà Nam là vùng đất văn hiến, nơi còn tồn tại và lưu giữ trên 1.800 di tích và hơn 100 lễ hội lớn, nhỏ diễn ra quanh năm. Nhiều lễ hội có tiếng, thu hút đông đảo du khách thập phương, như: Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn, Lễ phát lương đền Trần Thương, Lễ hội đền Lảnh, Lễ hội Vật võ Liễu Đôi, Lễ hội chùa Tiên... Trải qua những biến cố thăng trầm của đời sống, lễ hội ở Hà Nam vẫn mang đậm các giá trị văn hóa cơ bản, thể hiện sức mạnh cộng đồng; lễ hội gắn liền với các hoạt động hành hương và du lịch; lễ hội hướng con người về nguồn cội, cân bằng đời sống tâm linh; lễ hội góp phần bảo tồn, làm giàu và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Lễ hội tồn tại và được lưu giữ bởi chính nhân dân. Hơn thế, nhân dân là người tổ chức, làm nổi bật các ý nghĩa văn hóa của lễ hội trong đời sống xã hội; thổi sức sống vào các lễ hội bằng niềm tin, tinh thần cộng đồng, cộng cảm và ý thức trách nhiệm, cho dù mỗi lễ hội mang một màu sắc riêng.
Tuy nhiên, đời sống xã hội càng phát triển, việc tổ chức và quản lý lễ hội càng bộc lộ và phát sinh nhiều vấn đề phức tạp. Ở Hà Nam, việc phân cấp, triển khai thực hiện nghiêm công tác tổ chức và quản lý các lễ hội đã được quan tâm. Ông Mai Thành Chung, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch khẳng định: Nếu làm tốt việc phân cấp quản lý, lễ hội sẽ phát huy được sức mạnh tổng hợp của người dân cũng như chính quyền địa phương; phát huy được giá trị của từng lễ hội. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích tinh thần, việc tổ chức các lễ hội giờ đây còn mang lại những lợi ích vật chất, vì thế, việc xử lý tốt các nguồn kinh phí trong lễ hội cũng là một trong những vấn đề đặt ra đối với lễ hội...
Thực tế này được nhìn thấy rõ nhất từ Lễ hội phát lương đền Trần Thương (xã Trần Hưng Đạo, huyện Lý Nhân). Đây là lễ hội tưởng nhớ Anh hùng dân tộc Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Từ năm 2010, khi UBND tỉnh quyết định tổ chức lễ phát lương với quy mô lớn, lễ hội được tổ chức bài bản với sự kết hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương và nhân dân xã Nhân Đạo (nay là xã Trần Hưng Đạo).
Theo ông Nguyễn Ngọc Khánh, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Lý Nhân, lễ hội được phục hồi dựa trên cơ sở các tục lệ cũ, bảo lưu các yếu tố tích cực nhưng đồng thời cũng kết hợp với một số yếu tố mới để phù hợp với yêu cầu của sự phát triển văn hóa trong giai đoạn hiện nay. Đặc biệt, trong phần hội nhiều trò chơi, trò diễn dân gian đã và đang được đầu tư khôi phục... Trên thực tế, lễ hội đã và đang được tổ chức với sự phân công công việc hợp lý cho từng cấp; được xã hội hóa ở mức cao. Công tác chỉ đạo, hướng dẫn tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về lễ hội đã được chính quyền địa phương triển khai sâu rộng bằng các hình thức, nội dung phong phú bảo đảm đúng các quy định của Nhà nước, góp phần giáo dục nhân dân địa phương và du khách tham gia lễ hội chấp hành mọi nội quy, quy chế lễ hội, như: ý thức giữ gìn tôn nghiêm nơi thờ tự, giữ gìn vệ sinh môi trường, an ninh trật tự công cộng... góp phần tích cực trong việc tuyên truyền, giới thiệu các giá trị của lễ hội.
Sau khoảng 10 năm tỉnh Hà Nam được tái lập, đã có nhiều lễ hội lớn được phục dựng. Ban đầu, công tác tổ chức lễ hội có phần nặng về phía quản lý nhà nước, người dân ít được tham gia trực tiếp vào các hoạt động chính của lễ hội. Sau mỗi năm tổ chức, các cấp chính quyền, các ngành chức năng ở Hà Nam lại rút kinh nghiệm, thực hiện phân cấp tổ chức, quản lý lễ hội một cách rõ ràng, tạo sự chủ động, linh hoạt cho người dân tham gia vào các hoạt động của lễ hội theo đúng quy luật văn hóa. Như với Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn, công tác tổ chức, quản lý lễ hội giao cho chính quyền và nhân dân địa phương tổ chức. Các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, lãnh đạo tỉnh về dự, tham gia cày Tịch điền với ý nghĩa làm thấm sâu giá trị văn hóa của lễ hội, làm nổi bật tính truyền thống và mối quan hệ sâu sắc giữa Đảng, Nhà nước, chính quyền với nhân dân.
Dựa trên kịch bản tổ chức lễ hội được xây dựng, người dân địa phương tự sắp xếp, phân công công việc phù hợp với từng hoạt động; đề cử người “sắm vai vua” đi cày; tổ chức hoạt động thi làm bánh giầy; bố trí trâu cày tốt nhất để trình diễn trong lễ hội... Người dân làm những công việc đó với một niềm tự hào về bề dày văn hóa và sự sung túc, đủ đầy trong đời sống được tiền nhân che chở, giúp đỡ, phù trì; cùng hướng tới một mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống; làm sáng tỏ một vùng văn hóa địa linh nhân kiệt mà họ đang sinh sống. Những giá trị văn hóa đó luôn tạo nên một sức mạnh giúp họ kiên định, sẵn sàng đối mặt với mọi khó khăn, giáo dục con cháu luôn nhớ về tiền nhân để xây dựng quê hương giàu mạnh.
Sự ủng hộ của người dân được xem là thước đo đánh giá năng lực trong công tác tổ chức và quản lý lễ hội tại mỗi địa phương. Người dân không chỉ là người sáng tạo và hưởng thụ văn hóa mà còn tạo nên sức mạnh đoàn kết cộng đồng, hồi sinh các giá trị văn hóa và truyền giao qua các thế hệ. Khi người dân đồng thuận với các chỉ đạo, điều hành, tổ chức và quản lý của chính quyền địa phương, việc gìn giữ và tổ chức lễ hội mới thực sự có giá trị thực tiễn. Từ nhận thức này, nhiều năm qua, công tác tổ chức, quản lý lễ hội của Hà Nam luôn được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đánh giá, xếp loại A; 2 năm liền, Hà Nam được Giải thưởng Du lịch Thế giới vinh danh là “Điểm đến văn hóa địa phương hàng đầu thế giới 2023” và “Điểm đến du lịch mới nổi hàng đầu châu Á” năm 2024.
