Ninh Bình có pho tượng Phật tổ lớn nhất Việt Nam

Đó là pho tượng Thích Ca Mâu Ni ngồi trên tòa sen và niệm hoa sen, ở gian giữa. Mặt Ngài mang dáng vẻ hiền từ, miệng thoáng nụ cười cứu độ, tai to dài (sự cao quý), mũi thẳng đều đặn (tướng chính nhân quân tử), tóc xoắn ốc bướu nổi trên đầu (đề cao trí tuệ và nội tâm), mặc áo ca sa ("ca" là nhiều, "sa" là cát, có nghĩa là áo khoác từ nhiều mụn vải quyên góp mà thành), biểu tượng tạo cho tâm thanh lòng tĩnh để trí tuệ phát sinh nhằm diệt trừ: Tham, sân, si, ái, ố, hỷ, nộ.

Đặc biệt là mắt bao giờ cũng nhìn xuống soi rọi nội tâm. Mọi biểu hiện về trí tuệ, lòng từ bi quảng đại, sức mạnh Phật pháp đã thể hiện qua hình hài của tượng. Giữa ngực Ngài có chữ "vạn", biểu thị công đức, lòng từ bi và trí tuệ vô lượng của Phật (là phù hiệu, không phải là chữ viết). Tay phải cầm búp sen cao gần ngang đầu. Tư thế này gọi là tượng Hoa Niêm. Chân khoanh chỉ lộ một bần chân phải để chống tà ma. Tay trái để ngang trước bụng.

Tòa sen là 3 lớp cánh sen. Hai lớp trên chồng lên nhau: Lớp trên cánh sen nhỏ, lớp dưới so le nổi rõ cánh sen to. Lớp thứ 3, gần như đối xứng với cánh sen to ở trên là một làn cánh sen rủ xuống, hình dung như lòng từ bi của Phật đang che chở cho muôn loài đã biết quy y hối cải.  Phía sau tượng là một phù điêu rộng lớn hình lá đề được làm bằng đồng (thúc đồng) gồm nhiều mảnh ghép lại, có gắn hàng trăm pho tượng Phật nhỏ đúc bằng đồng theo kích cỡ khác nhau. Nhìn pho tượng đồng lớn, đồ sộ, du khách sẽ sửng sốt, bàng hoàng, thán phục trước tài nghệ của các nghệ nhân đúc đồng đã làm nên tuyệt tác vĩ đại này.

Chỉ riêng công việc vận chuyển pho tượng đồng nặng 100 tấn lên đồi núi cao và đặt trong điện đã là một kỳ công. Pho tượng này đã được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam cấp bằng "Xác nhận kỷ lục": "Pho tượng Phật Thích Ca bằng đồng cao và nặng nhất Việt Nam", ngày 4-5-2006. Pho tượng này do các nghệ nhân đúc đồng thôn Thượng Đồng, xã Yên Tiến, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định đúc.  Đức tượng Thích Ca Mâu Ni, trước tiên phải có mẫu. Mẫu tượng làm bằng thạch cao với sơ đay dựng bằng khung tre. Có mẫu tượng rồi phải làm khuôn. Công việc khó khăn, vất vả và lâu nhất là làm khuôn nguội mới đúc được đồng đỏ.

Khâu đầu tiên của việc làm khuôn là dùng đất sét đen cho vào máy xay nghiền nhỏ với trấu và giấy bồi để cho đất chịu nhiệt và dễ thoát hơi. Dùng đất đó cùng với khung sắt theo từng ô đắp phủ lên mẫu thạch cao theo tỷ lệ 1/1, tức là làm khuôn ngoài, gọi là bìa, khuôn trong nhỏ hơn mẫu tượng cũng làm bằng đất, gọi là thao. Làm thao rất khó, cũng dựng bằng khung sắt nhưng phải nhỏ hơn mẫu để tạo ra khoảng cách giữa bìa và thao từ 3 đến 5 cm.

Công đoạn lắp ghép hai khuôn có khoảng trống ở giữa để đổ đồng vào là vô cùng quan trọng, phải chính xác theo đúng độ dày của mẫu tượng ở tất cả các bộ phận. Nếu lệch một chút là đồng sẽ có chỗ dày, chỗ mỏng. Làm khuôn tượng phải mất 5 tháng mới xong. Khuôn tượng có thể để trên mặt đất hoặc lật ngược đặt sâu xuống lòng đất tùy theo địa hình của xưởng đúc.

Khi đã hoàn chỉnh khuôn tượng mới đến khâu nấu đồng, rót đồng đổ vào khuôn. Dĩ nhiên khi nấu đồng đều có cho một số vàng vào. Thời gian của công đoạn này rất ngắn, chỉ khoảng 1 giờ đồng hồ. Sau cùng, khi đồng đã nguội, tiến hành gọt giũa, mài nhẵn, đánh bóng tượng, tức là hoàn thiện kỹ thuật, cũng phải mất từ 5 đến 6 tháng.  Đúc pho tượng này, chỉ tính riêng nguyên liệu phụ gia, đã phải dùng đến 60 m3 đất sét, 70 tấn thép các loại để làm khuôn; 35 tấn than đá, 120 tấn củi để nung chảy đồng.

Trong thời gian ghép mẫu, làm khuôn và khi đúc tượng, rót đồng vào khuôn phải sử dụng cẩu loại 25 tấn và 100 tấn. Khi tượng đúc xong, vận chuyển tượng đến chùa Bái Đính còn phải sử dụng cẩu loại 25 tấn và loại 100 tấn nữa. Ngày đưa tượng Phật tổ về chùa Bái Đính là ngày 24-3 năm Bính Tuất, tức là ngày 21-4-2006. Khi vận chuyển tượng phải dùng đến loại xe đặc chủng. Đường từ xưởng đúc ở thôn Thượng Đồng ra đường cái lại hẹp, nên phải kè thêm đá ở bên ngoài và chặt cây cho đường thoáng rộng. Bắt đầu chuyển tượng từ 3 giờ sáng từ xã Yên Tiến, mãi đến 14 giờ mới tới chùa Bái Đính. Như thế, đoạn đường chuyển tượng chỉ dài có hơn 30 km nhưng phải đi mất 9 giờ.

Lã Đăng Bật