Những nhà đá cổ trong làng đá

Ngôi nhà của bà Long được xây dựng theo lối kiến trúc điển hình của những ngôi nhà cổ vùng Bắc bộ với nhà trên, nhà dưới được nối với nhau bằng một hàng hiên nhỏ. Nhà trên với 3 gian, hai chái, đủ tay chân được chế tác hết sức tinh vi đến từng chi tiết nhỏ. Những đường nét hoa văn, những linh vật được người thợ đục đẽo, chạm khắc tinh vi, sắc sảo, nhưng vô cùng mềm mại và sống động như bong ra khỏi mặt đá. Cái khác và điểm đặc biệt của ngôi nhà so với những nhà cổ khác trong vùng là nó được thiết kế thêm một gian gác vuông vức làm nơi cho gia chủ uống trà, hóng gió và đàm đạo với bạn tâm giao. Cầu thang lên gác nhỏ cũng được chế tác hoàn toàn bằng đá xanh và được lắp ghép cầu kỳ làm ngôi nhà thêm sang quý.

Mặc dù chất liệu chính được làm từ đá, nhưng người thợ Ninh Vân đã khéo léo chế tác, kết hợp với các cấu kiện gỗ lim, ngói âm dương mũi hài, khiến ngôi nhà đá trở nên vững chắc mà vô cùng thanh thoát, mát mẻ mà không lạnh lẽo, trầm mặc nhưng lại vô cùng ấm cúng… Bà Long còn quả quyết, chính những người thợ tham gia chế tác ngôi nhà đá này, trước đó đã được mời xuống Kim Sơn để tham gia chế tác và dựng nên ngôi Nhà thờ đá Phát Diệm trứ danh của đất Việt.

Theo bà Đinh Thị Long thì bây giờ nhiều đại gia ở Ninh Vân đua nhau dựng nhà đá để ở và làm nơi thờ phụng tổ tiên, nhưng nhà đá cổ được chế tác hoàn toàn thủ công thì chỉ có 3 cái mà thôi. Đó là nhà của bà, nhà của anh Dương Văn Thu ở thôn Thượng Vũ và nhà của ông Đỗ Khắc Đức ở thôn Xuân Thành. Nhưng theo lãnh đạo xã Ninh Vân chỉ có nhà bà Long là lưu giữ được những nét cổ xưa của nhà đá còn 2 ngôi nhà đá cổ còn lại nếu không được gìn giữ, bảo tồn thì sẽ bị mai một dần theo thời gian. Đây thực sự là những kiệt tác của người thợ đá. Nó không chỉ là tài sản vô giá của gia chủ mà còn là niềm tự hào của những người thợ đá Ninh Vân. Lý giải về việc người xưa rất ít làm nhà đá để ở, bà Long bảo: "Các cụ ngày xưa tinh thông phong thủy và cẩn trọng lắm. Phải là người có căn số thế nào đó thì mới dám làm nhà đá để ở. Dù có là tỷ phú, nhưng nếu không có căn số khắc chế được Thạch Tinh thì không bao giờ các cụ dám mơ đến việc sở hữu nhà đá".

Qua bao thăng trầm của thời gian, có lúc nghề đá ở Ninh Vân tưởng như mai một, nhưng những năm gần đây đã có những bước phát triển mạnh mẽ với hàng trăm doanh nghiệp chế tác đá ra đời. Những tác phẩm từ đá của người thợ Cố đô có mặt khắp nơi trên cả nước, điển hình như tượng đài Bà mẹ chiến sĩ ở Thủ Đức (thành phố Hồ Chí Minh), tượng đài Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn ở Quảng Trị, tượng đài Thanh niên xung phong ở Hà Tĩnh, tượng Mẹ Suốt ở Quảng Bình, tượng Bác Hồ ở Nghệ An, Vĩnh Phúc, tượng Trần Hưng Đạo ở Hải Dương, 500 tượng La Hán và hàng loạt kiến trúc đá ở chùa Bái Đính… Để khẳng định bản lĩnh nghề nghiệp mà ông cha để lại, những người thợ đá Ninh Vân hôm nay còn chung tay, góp sức làm nên một ngôi đình đá rất uy nghi và đậm chất thôn quê dân dã, đó là đình Xuân Vũ. Đây được xem như sự kết nối của kỹ nghệ chế tác đá cổ truyền mà người thợ đá Ninh Vân hôm nay vẫn còn gìn giữ được.

Bây giờ đến Ninh Vân, đi đến bất cứ ngõ xóm nào ta cũng dễ dàng bắt tay, gặp mặt vài ba giám đốc doanh nghiệp đá. Nghề đá đã thực sự giúp Ninh Vân trở nên giàu có với hàng chục tỉ phú xuất hiện trong làng, trong xã. Chỉ tiếc, do chưa được quy hoạch đồng bộ, nên sự phát triển mạnh mẽ của nghề này đang khiến môi trường sống của Ninh Vân bị ô nhiễm trầm trọng. Trên khắp các con đường ở Ninh Vân, đâu đâu tôi cũng chỉ gặp những công xưởng chế tác đá với tiếng máy, tiếng chạm khắc, tiếng đục đẽo đá náo động cả một vùng, cùng một bầu không khí luôn mịt mù vì bột đá…

Rời Ninh Vân, tôi cứ lẩm nhẩm đọc đôi câu đối được chạm khắc bên trong ngôi nhà đá của anh Dương Văn Thu: "Muốn đúc nhà vàng nhưng chưa có/Hãy làm nhà đá để chờ sau". Dù chưa thật chỉnh, nhưng đôi câu đối chính là khát vọng vươn đến sự hoàn thiện bản thân, nghề nghiệp của người thợ đá Ninh Vân. Chợt nghĩ, đá núi dù có trường tồn đến ngàn năm, nhưng khát vọng của người thợ đá chắc còn xa hơn thế…

Bài, ảnh: Đức Quỳnh