Luật Bảo hiểm Xã hội (sửa đổi) - Nâng cao quyền lợi người tham gia

Vừa qua, tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Bảo hiểm Xã hội (BHXH) (sửa đổi) với nhiều điểm mới quan trọng, bám sát các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về cải cách chính sách BHXH. Trong đó, mở rộng đối tượng tham gia, gia tăng quyền và lợi ích trong thụ hưởng chính sách, bảo đảm an sinh xã hội lâu dài cho người dân; tăng cường chế tài xử lý hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH. Luật chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025.

Tính đến cuối tháng 6/2024, toàn tỉnh có 186.354 người tham gia BHXH, đạt 40,9% lực lượng lao động trong độ tuổi. Trong đó, số tham gia BHXH tự nguyện là 15.175 người, đạt 50,4% kế hoạch BHXH Việt Nam giao, giảm 644 người so với cùng kỳ năm 2023. Theo đánh giá của BHXH tỉnh, dù đạt được những kết quả tích cực, nhưng việc thực hiện chính sách BHXH trên địa bàn tỉnh vẫn còn những hạn chế nhất định. Số người tham gia BHXH tự nguyện giảm so với thời điểm cuối năm 2023; số người tham gia BHXH bắt buộc tăng chậm so với tỷ lệ lao động có việc làm trên địa bàn. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do một bộ phận người dân lựa chọn tham gia bảo hiểm thương mại; một bộ phận người dân có độ tuổi trung bình cao chưa tham gia BHXH có nhận thức so sánh đến khi đủ 75 tuổi sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội nên không tham gia BHXH tự nguyện.

Ý thức tuân thủ pháp luật về BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT) của một bộ phận đơn vị sử dụng lao động còn hạn chế, không tham gia BHXH hoặc tham gia không đủ số lao động thuộc diện tham gia; cố tình trây ỳ, chỉ đóng BHXH, BHYT từ số tiền trích từ tiền lương của người lao động (NLĐ) phần NLĐ phải đóng.

Thể chế hóa các nội dung cải cách tại Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH, Luật BHXH (sửa đổi) mới được Quốc hội thông qua lần đầu tiên đã bổ sung thêm chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện, thay vì chỉ có 2 chế độ là hưu trí và tử tuất như luật hiện hành. Theo đó, NLĐ tham gia BHXH tự nguyện (bao gồm cả lao động nữ và lao động nam) khi sinh con nếu đáp ứng đủ điều kiện (đóng BHXH từ đủ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con) thì được hưởng trợ cấp bằng 2 triệu đồng cho mỗi con được sinh ra và mỗi thai từ 22 tuần tuổi trở lên chết trong tử cung, thai chết trong khi chuyển dạ.

Thêm vào đó, sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm. Việc rút ngắn thời gian đóng BHXH 5 năm so với hiện hành nhằm tạo cơ hội cho những người tham gia muộn hoặc tham gia không liên tục có cơ hội tích lũy đủ 15 năm đóng để hưởng lương hưu hằng tháng thay vì phải nhận BHXH một lần. Từ đó, gia tăng số người được hưởng lương hưu.

Ngoài quy định giảm số năm đóng để hưởng lương hưu, Luật BHXH (sửa đổi) còn có các quy định về trợ cấp hưu trí xã hội, như: Công dân Việt Nam đủ tuổi nghỉ hưu có thời gian đóng BHXH nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu (chưa đủ 15 năm đóng) và chưa đủ điều kiện hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, nếu không hưởng BHXH một lần hoặc không bảo lưu mà có yêu cầu thì được hưởng trợ cấp hằng tháng từ chính khoản đóng của mình. Trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng được ngân sách nhà nước đóng BHYT. Công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên không có lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hằng tháng (trừ trường hợp khác theo quy định của Chính phủ) hoặc đối tượng là công dân Việt Nam từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo và đáp ứng đủ điều kiện quy định thì được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách nhà nước bảo đảm.

Cùng với được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ phần trăm (%) trên mức đóng BHXH hằng tháng bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn, tương ứng 30% đối với người tham gia thuộc hộ nghèo, 25% đối với người tham gia thuộc hộ cận nghèo, 10% đối với các đối tượng khác, từ 1/7/2025, người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng trợ cấp thai sản; số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng giảm còn 15 năm. Đây là 2 trong số những điểm mới đáng chú ý của Luật BHXH (sửa đổi) nhằm mở rộng quyền lợi cho người tham gia BHXH, được kỳ vọng sẽ tăng tính hấp dẫn của chính sách BHXH tự nguyện để thu hút nhiều người tham gia trong thời gian tới, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân.

Bám sát định hướng của Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH, Luật BHXH (sửa đổi) đã bổ sung, sửa đổi các quy định theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần. Cụ thể, với NLĐ có thời gian đóng BHXH trước ngày Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực thi hành, sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm, có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần. NLĐ bắt đầu tham gia BHXH từ khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi sẽ không được nhận BHXH một lần theo điều kiện này.

Luật cũng quy định mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; bổ sung quy định xử lý tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH nhằm bảo đảm hơn nữa quyền lợi chính đáng, hợp pháp của NLĐ, góp phần giảm tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH. Trong đó, riêng đối với hành vi trốn đóng còn có biện pháp mạnh là truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật…

Thực tế cho thấy, chính sách BHXH ngày càng đi vào cuộc sống và khẳng định vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Quỹ BHXH đã trở thành quỹ an sinh lớn nhất, hoạt động theo nguyên tắc “đóng - hưởng”, chia sẻ giữa các thế hệ và giữa những người tham gia BHXH, góp phần ngày càng quan trọng vào nhiệm vụ bảo đảm an sinh xã hội, phát triển bền vững đất nước.

Nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả việc thực hiện chính sách BHXH trên địa bàn tỉnh, BHXH tỉnh tiếp tục tham mưu với Tỉnh ủy, UBND tỉnh triển khai có hiệu quả chỉ thị, nghị quyết về BHXH trên địa bàn tỉnh. Đẩy mạnh các biện pháp tuyên truyền vận động mở rộng người tham gia BHXH tự nguyện, BHYT hộ gia đình. Tăng cường phối hợp với các ngành liên quan, UBND các huyện, thành phố, thị xã trong công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về BHXH, BHYT. Thực hiện hiệu quả chức năng thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp.

Giải quyết kịp thời, chính xác các chế độ BHXH cho người thụ hưởng. Đổi mới phương thức phục vụ, đẩy mạnh chi trả qua các tổ chức dịch vụ công, chi trả không dùng tiền mặt theo chỉ đạo của Chính phủ. Tiếp tục rà soát, cắt giảm, đơn giản hóa các thủ tục hành chính; mở rộng, đa dạng hóa các hình thức tiếp nhận, trả kết quả giải quyết thủ tục hành chính; tăng cường thực hiện giao dịch điện tử, dịch vụ công trực tuyến; cài đặt ứng dụng VssID - BHXH số, tạo thuận lợi cho người dân, các tổ chức, doanh nghiệp trong giao dịch với cơ quan BHXH.

Hoàng Hải