Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV: Các đại biểu Quốc hội tỉnh góp ý về Dự án Luật Toà án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế

Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình thảo luận tại Tổ số 10 cùng Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị. Tham gia thảo luận ở Tổ, về phía Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình có các đồng chí: Nguyễn Thị Thanh, Uỷ viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội; Nguyễn Thị Thu Hà, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; các đồng chí lãnh đạo Đoàn ĐBQH và các vị đại biểu Quốc hội tỉnh.

Thảo luận tại Tổ, đồng chí Trần Thị Hồng Thanh, Phó Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình nhất trí cao với sự cần thiết ban hành Luật Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. Để hoàn thiện dự án Luật, đại biểu đã quan tâm góp ý về thành phần xét xử sơ thẩm; thẩm quyền bổ nhiệm Chánh án Tòa án chuyên biệt; cơ cấu, bộ máy giúp việc của Tòa án chuyên biệt.

Góp ý về quy định thành phần xét xử sơ thẩm, đại biểu đồng tình với ý kiến thẩm tra của đa số thành viên Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, cũng như ý kiến của Tòa án nhân dân tối cao đã thể hiện trong Dự thảo Luật: Thành phần xét xử sơ thẩm gồm 1 Thẩm phán và không có sự tham gia của Hội thẩm nhân dân. Trong trường hợp phức tạp và theo đề nghị của các bên, Chánh án Tòa án chuyên biệt có thể quyết định Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm 3 Thẩm phán; xét xử phúc thẩm Hội đồng 3 Thẩm phán.

Theo đại biểu, Quy định này nhằm đơn giản hóa thành phần xét xử sơ thẩm, phù hợp với yêu cầu đặc thù của thủ tục tố tụng tại Tòa án chuyên biệt và tương đồng với thông lệ quốc tế. Việc quy định Tòa án có thể xét xử sơ thẩm bằng 3 Thẩm phán trong trường hợp phức tạp sẽ đảm bảo sự chặt chẽ và khách quan hơn trong quá trình xét xử, kháng cáo.

Về thẩm quyền bổ nhiệm Chánh án Tòa án chuyên biệt (Điều 8), đại biểu đồng tình với phương án quy định thẩm quyền bổ nhiệm Chánh án Tòa án chuyên biệt do Chủ tịch nước bổ nhiệm. Theo đại biểu, Tòa án chuyên biệt tuy thuộc hệ thống TAND Việt Nam nhưng có vị trí, vai trò rất khác biệt: giải quyết các tranh chấp thương mại quốc tế phức tạp, đóng vai trò là bộ mặt tư pháp của Trung tâm Tài chính Quốc tế.

Việc Chánh án của thiết chế đặc thù này do người đứng đầu Nhà nước bổ nhiệm sẽ khoác cho Tòa án một tầm vóc quan trọng hơn và độc lập cao hơn, tách bạch khỏi quy trình nhân sự thông thường. Quyền bổ nhiệm của Chủ tịch nước mang tính chất quốc gia và nghi lễ cao, qua đó khẳng định Tòa án chuyên Việt có địa vị pháp lý đặc biệt và xứng tầm quốc tế.

Các nhà đầu tư nước ngoài khi đánh giá cơ chế giải quyết tranh chấp thường nhìn vào sự độc lập, minh bạch của Tòa án. Nếu Chánh án Tòa án chuyên biệt được bổ nhiệm bởi Chủ tịch nước- người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại họ sẽ tin tưởng hơn vào tính khách quan và phi vụ lợi của Tòa án này. Đây là yếu tố then chốt để Tòa án có thể cạnh tranh với các thiết chế tài phán hàng đầu khu vực.

Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới cho thấy, nhiều nước có mô hình Tòa án tại Trung tâm tài chính đã áp dụng cách thức bổ nhiệm tương tự, các Thẩm phán do Nguyên thủ hoặc người đứng đầu thiết lập ra Trung tâm Tài chính đó thực hiện, chứ không thuần túy là do Chánh án Tòa án tối cao của quốc gia đó bổ nhiệm.

Việc Chủ tịch nước bổ nhiệm sẽ gửi đi một thông điệp mạnh mẽ về cam kết của Nhà nước ta đối với nền tư pháp trung lập, minh bạch tại Trung tâm Tài chính Quốc tế, qua đó thu hút giới đầu tư toàn cầu tin tưởng chọn Tòa án chuyên biệt Việt Nam để giải quyết các tranh chấp.

Đóng góp ý kiến về quy định thành lập Tòa án chuyên biệt đặt tại thành phố Hồ Chí Minh với cơ cấu gồm Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm và Bộ máy giúp việc, đại biểu cho đây là mô hình hai cấp xét xử trong cùng một thiết chế. Để mô hình này thực sự độc lập, khách quan, theo đại biểu cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu bổ sung các quy định trong Dự thảo Luật và các quy định tố tụng áp dụng cho Tòa án chuyên biệt theo hướng: Cần quy định rõ việc Thẩm phán phúc thẩm không tham gia xét xử lại vụ việc mà mình đã xét xử ở sơ thẩm. Đồng thời, thiết kế cơ chế phân công Thẩm phán minh bạch, tăng cường công khai bản án và đề cao nguyên tắc tranh tụng trong quá trình thi hành án.

Ngoài ra, đại biểu cũng tham gia góp ý về quy định tiêu chuẩn Thư ký Tòa án chuyên biệt.

Tham gia góp ý thảo luận tại Tổ, đại biểu Nguyễn Hải Dũng, Phó Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình đã góp ý kiến về tiêu chuẩn Thẩm phán và thẩm quyền bổ nhiệm các chức danh lãnh đạo tại Tòa án chuyên biệt.

Về tiêu chuẩn bổ nhiệm Thẩm phán. Theo đại biểu, Dự thảo Luật đã liệt kê các chức danh, bao gồm: công chức, luật sư, trọng tài viên, nhà khoa học, chuyên gia có thời gian 10 năm kinh nghiệm tham gia xét xử, giải quyết các vụ việc liên quan đến hoạt động đầu tư kinh doanh có thể xem xét bổ nhiệm Thẩm phán. Quy định này có thể hạn chế nguồn tuyển nhân tài cho Tòa án chuyên biệt, đặc biệt đối với các Nhà khoa học, Giảng viên.

Đại biểu dẫn chứng: Có những chuyên gia, nhà khoa học, giảng viên rất giỏi về pháp lý, về đầu tư kinh doanh quốc tế, nhưng họ lại không hề tham gia hoạt động xét xử hay giải quyết vụ việc trên thực tế. Nếu quy định kèm theo phải có 10 năm tham gia xét xử, giải quyết vụ việc đầu tư kinh doanh sẽ khó tuyển dụng những nhân sự này. Do vậy, đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét lại điều kiện kèm theo này.

Đại biểu cũng đề xuất Tòa án nhân dân tối cao xem xét lại việc bổ nhiệm Chánh án và Phó Chánh án Tòa án chuyên biệt (quy định tại Điều 8). Theo dự thảo, cơ chế bổ nhiệm Chánh án và Phó Chánh án Tòa án chuyên biệt không phân biệt là người nước ngoài hay người Việt Nam. Theo đại biểu, Chánh án và Phó Chánh án Tòa án chuyên biệt chỉ là người Việt Nam, không bổ nhiệm người nước ngoài.

Bên cạnh đó, đại biểu góp ý về quy định bổ nhiệm Thẩm phán, Chánh án, và Phó Chánh án Tòa án chuyên biệt.

Trong ngày, Quốc hội thảo luận tại hội trường về các Báo cáo công tác nhiệm kỳ 2021-2026 của Chủ tịch nước, Chính phủ; Dự thảo Báo cáo công tác nhiệm kỳ khóa XV của Quốc hội; các Báo cáo công tác nhiệm kỳ khóa XV của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, Kiểm toán Nhà nước; Các Báo cáo công tác nhiệm kỳ 2021-2026 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao.