Khó duy trì các tiêu chí làng nghề, làng nghề truyền thống
Tỉnh Hà Nam hiện có 65 làng nghề đã được công nhận; trong đó có 58 làng nghề còn duy trì hoạt động sản xuất, gồm 32 làng nghề truyền thống và 26 làng nghề (chiếm tỷ lệ trên 89%). Trong số các làng nghề còn hoạt động, có nhiều làng nghề đang dần mai một, không bảo đảm các tiêu chí của làng nghề theo quy định.
Theo quy định tại Nghị định số 52/2018/NĐ-CP ngày 12/4/2018 của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn, làng nghề được công nhận phải đạt cả 3 tiêu chí: có tối thiểu 20% tổng số hộ trên địa bàn tham gia một trong các hoạt động hoặc các hoạt động ngành nghề nông thôn theo quy định; hoạt động sản xuất kinh doanh ổn định tối thiểu 2 năm liên tục tính đến thời điểm đề nghị công nhận; đáp ứng các điều kiện bảo vệ môi trường làng nghề theo quy định. Làng nghề truyền thống được công nhận phải đạt tiêu chí làng nghề và có ít nhất một nghề truyền thống theo quy định.
Tuy nhiên, kết quả kiểm tra, rà soát của ngành chức năng cho thấy, đến hết năm 2024, trong tổng số 58 làng nghề còn duy trì hoạt động, chỉ có 29 làng nghề bảo đảm cả 3 tiêu chí làng nghề; 25 làng nghề bảo đảm 2 tiêu chí làng nghề (chiếm 43,1%); 4 làng nghề chỉ đảm bảo 1 tiêu chí (chiếm 6,9%). Cụ thể: 50/58 làng nghề bảo đảm tiêu chí về tỷ lệ số hộ trên địa bàn tham gia làm nghề; 58/58 làng nghề bảo đảm tiêu chí về hiệu quả sản xuất, kinh doanh; 32/58 làng nghề bảo đảm tiêu chí về bảo vệ môi trường.
Thực trạng mà nhiều làng nghề đang gặp phải là số hộ dân và lực lượng lao động tham gia học nghề, làm nghề truyền thống ngày càng giảm. Các làng nghề đang rất khó thu hút lao động trẻ làm nghề. Điều này khiến cho các làng nghề gặp khó khăn trong việc duy trì tiêu chí về số hộ tham gia làm nghề. Ngoài ra, nhiều làng nghề cũng chưa bảo đảm tiêu chí về bảo vệ môi trường do chưa xây dựng phương án bảo vệ môi trường. Hầu hết các hộ sản xuất trong làng nghề chưa đầu tư xây dựng công trình xử lý nước thải sản xuất, không có các hạng mục, công trình bảo vệ môi trường theo quy định nên thải trực tiếp ra môi trường, không qua xử lý…
Tại làng nghề truyền thống mây tre đan Ngọc Động (tổ dân phố Ngọc Động, phường Hoàng Đông, thị xã Duy Tiên), nếu như những năm trước đây, gần như 100% số hộ dân trong tổ phố đều tham gia làm nghề thì giờ đây, số hộ còn duy trì nghề rất ít. Đây cũng là một trong số 8 làng nghề không duy trì được tiêu chí này theo rà soát của ngành chức năng năm 2024. Theo ông Nguyễn Thanh Hà, Tổ trưởng Tổ dân phố Ngọc Động, những năm gần đây, ngành nghề mây tre đan xuất khẩu gặp nhiều khó khăn trong việc tìm đầu ra cho sản phẩm, nhất là từ sau ảnh hưởng của đại dịch Covid -19 và suy thoái kinh tế toàn cầu. Thu nhập của lao động làm nghề thấp nên ngày càng khó thu hút lao động trẻ, lao động có tay nghề tham gia làm nghề.
Tại huyện Lý Nhân, theo thống kê, rà soát của Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện, trong số 22 làng nghề, làng nghề truyền thống trên địa bàn, hiện có 17 làng nghề bảo đảm tiêu chí về tỷ lệ số hộ làm nghề; 15 làng nghề bảo đảm tiêu chí về hoạt động sản xuất, kinh doanh ổn định trong 2 năm liên tiếp gần nhất; 11 làng nghề bảo đảm tiêu chí về bảo vệ môi trường. Kết quả này cho thấy, các làng nghề ở Lý Nhân cũng đang gặp nhiều khó khăn trong thực hiện các tiêu chí làng nghề theo quy định. Các làng nghề, làng nghề truyền thống không bảo đảm tiêu chí về số hộ và hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh tập trung chủ yếu ở nhóm nghề sản xuất tre, nứa dùng cho xây dựng, sản xuất và tiêu dùng như: làng nghề truyền thống đan cót tại xã Đạo Lý; làng nghề truyền thống đan thúng, nia tại xã Văn Lý; làng nghề truyền thống làm mành tại thị trấn Vĩnh Trụ… Các làng nghề thuộc nhóm ngành nghề này hiện nay đang dần bị mai một do nền kinh tế phát triển nhưng thu nhập từ ngành nghề thấp, nhu cầu thị trường giảm do sự xuất hiện phổ biến của các sản phẩm thay thế như nhựa, inox. Tại các làng nghề này, lao động làm nghề chủ yếu là người dưới và trên độ tuổi lao động, sản phẩm được sản xuất hoàn toàn theo phương thức thủ công.
Bà Đỗ Thị Thu Hoà, Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Lý Nhân cho biết: Tại nhiều làng nghề trong huyện hiện nay, thị trường tiêu thụ sản phẩm bị thu hẹp, giá thành sản phẩm cao, khó cạnh tranh. Hoạt động hỗ trợ vốn vay cho doanh nghiệp làng nghề còn hạn chế khiến việc đầu tư mua sắm thiết bị, máy móc hiện đại để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm còn gặp khó khăn. Các khu, cụm công nghiệp thu hút phần lớn thanh niên có trình độ, sức khỏe đi làm công nhân cũng là nguyên nhân khiến các làng nghề thiếu hụt lao động. Bên cạnh đó, tình hình phát triển kinh tế - xã hội có xu thế công nghiệp hóa, hiện đại hóa nên một số làng nghề, làng nghề truyền thống có nguy cơ bị mai một, thất truyền như làng nghề đan thúng, đan cót…
Để bảo tồn, phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống, thời gian tới, các địa phương và ngành chức năng trong tỉnh xác định chú trọng công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên, nhân dân về phát triển ngành nghề nông thôn, công tác bảo tồn, phát triển làng nghề và bảo vệ môi trường làng nghề. Cùng với đó, rà soát, đề xuất cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển ngành nghề nông thôn, làng nghề; hỗ trợ cơ sở sản xuất, hợp tác xã, doanh nghiệp tại làng nghề xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu tập thể, bộ phận nhận diện thương hiệu các sản phẩm làng nghề; xây dựng trang thông tin điện tử giới thiệu, quảng bá sản phẩm, bán hàng trực tuyến; đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại cho sản phẩm làng nghề, hỗ trợ những cơ sở sản xuất làng nghề tham gia hội chợ, triển lãm nhằm tìm kiếm đầu ra cho sản phẩm tiêu biểu, đặc sắc của địa phương; hỗ trợ, đào tạo người sử dụng lao động tại làng nghề (chủ doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất, kinh doanh) nâng cao kỹ năng quản lý, chuyển đổi số, kiến thức kinh doanh; triển khai thực hiện hiệu quả công tác khuyến công, hỗ trợ cơ sở sản xuất trong làng nghề ứng dụng khoa học kỹ thuật và cải tiến công nghệ để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, giảm thiểu tác động môi trường…
