Gìn giữ tinh hoa làng nghề mộc Phúc Lộc

Những ngày cuối năm, chúng tôi có dịp trở lại thăm làng nghề mộc ở thôn Phúc Lộc xưa, nay là phố Phúc Lâm, phường Ninh Phong. Nơi đây nổi tiếng với nghề làm nhà dáng cổ, làm đình, chùa khắp trong và ngoài tỉnh có kỹ thuật cao và tinh xảo.

Điểm đến của chúng tôi là xưởng sản xuất của gia đình ông Vũ Văn Trụ, một trong những thợ mộc có "thâm niên" trong nghề. Ông Trụ đang say sưa đục, đẽo để hoàn thiện phần "kẻ mái" công trình nhà thờ cho một người dân xã Trường Yên. Thấy có khách, ông dừng tay và mời chúng tôi vào ngôi nhà gỗ được dựng theo phong cách cổ của gia đình.

Ông Trụ trải lòng về sự thăng trầm của làng nghề mộc Phúc Lộc. Ông không biết chính xác nghề mộc Phúc Lộc có từ bao giờ. Nhưng từ khi ông lớn lên đã thấy các cụ, từ ông nội đến cụ thân sinh ra ông đều làm nghề. Nghề được truyền từ đời nọ sang đời kia theo cách "cha truyền con nối" và hầu hết các hộ dân trong làng đều có từ 4-5 đời làm nghề mộc.

Ông Trụ nhớ rất rõ, khi mới mười bốn, mười lăm tuổi ông đã rong ruổi khắp nơi cùng ông nội và cha đi dựng nhà, sửa sang đình, chùa. Và ông cũng không khỏi tự hào vì từ đôi bàn tay khéo léo và sự sáng tạo của người thợ mộc Phúc Lộc đã dựng và tu sửa biết bao ngôi nhà, chùa, đình hiện là di tích nổi tiếng của tỉnh như: Đền vua Đinh, vua Lê, chùa Bích Động, đền thờ Trương Hán Siêu...

Thời kỳ đó, những người thợ của làng không bao giờ hết việc, cứ làm hết công trình này đến công trình khác, mỗi ngôi nhà cổ phải cất vài tháng mới xong. Đến nay, gia đình ông đã có 5 đời làm nghề mộc, hiện cả 5 người con trai và các cháu đều theo nghề phục dựng nhà cổ. Mỗi năm tổ thợ của gia đình ông đã dựng hơn 20 ngôi nhà cổ, không chỉ giúp gia đình ông phát triển kinh tế mà còn góp phần gìn giữ được nghề truyền thống.

Nhấp chén trà, ông Trụ trầm ngâm nói tiếp, tinh hoa nghề mộc Phúc Lộc thể hiện rõ nét trên những ngôi nhà cổ ba gian, chùa, đình làng, nhà thờ họ tộc với đường nét trạm trổ tinh xảo, đẹp mắt. Nhưng đã có một thời gian làng nghề mộc truyền thống ở Phúc Lộc gặp khó khăn, tưởng không vực dậy được do nhu cầu làm nhà cổ dần thưa đi. Để duy trì và phát triển nghề, một bộ phận thợ mộc đã chuyển sang làm mộc dân dụng phục vụ nhu cầu của người dân với các sản phẩm đa dạng như: Bàn ghế, tủ, giường, cầu thang, cửa...

Bên cạnh đó, vẫn có một lớp thợ quyết tâm gắn bó và gìn giữ nghề mộc cổ của làng. Để bắt nhịp xu hướng phát triển, những người thợ mộc Phúc Lộc đã đưa máy móc hiện đại vào nhằm tăng năng suất, chất lượng, giảm sức lao động và nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường.

"Hiện nay, xu hướng làm nhà cổ đang quay trở lại, tạo điều kiện thuận lợi cho nghề mộc ở Phúc Lộc phát triển. Tuy nhiên một thực tế đáng buồn là lứa thợ trẻ lại thích làm mộc gia dụng và không mấy mặn mà với nghề dựng nhà kiểu cổ.

Cả phường Ninh Phong chỉ còn hơn chục hộ duy trì và theo đuổi nghề mộc truyền thống của các cụ xưa để lại. Nếu không có giải pháp duy trì và phát triển, nghề mộc làm nhà kiểu cổ sẽ có nguy cơ bị mai một, thất truyền" - ông Trụ nói. Đó không chỉ là trăn trở của lớp thợ mộc nay đã ở cái tuổi "xưa nay hiếm" ở làng nghề Phúc Lộc mà còn là những băn khoăn, lo lắng của chính quyền địa phương.

Được biết, để nghề mộc phát triển bền vững, những năm qua thành phố Ninh Bình đã quan tâm xây dựng, quy hoạch khu làng nghề tập trung, đảm bảo vệ sinh môi trường, tránh tiếng ồn trong khu dân cư. Năm 2006, làng Phúc Lộc được UBND tỉnh công nhận làng nghề cấp tỉnh và trên mảnh đất Ninh Phong đã có 6 thợ mộc được công nhận là nghệ nhân.

Chính điều này đã tạo động lực quan trọng cho nghề mộc phát triển và trở thành nghề thủ công mang lại thu nhập chính cho người dân nơi đây. Trên địa bàn phường hiện có 124 hộ dân và nhiều doanh nghiệp tham gia làm nghề mộc. Giá trị sản xuất hàng năm từ làng nghề đạt gần 200 tỷ đồng, giải quyết việc làm thường xuyên cho trên 1.200 lao động với thu nhập từ 4,5-7 triệu đồng/người/tháng.

Theo ông Bùi Ngọc Kiên, Chủ tịch UBND phường Ninh Phong, trải qua những thăng trầm của lịch sử, làng nghề mộc Phúc Lộc được lưu truyền qua các thế hệ và không ngừng phát triển, nhân rộng trên địa bàn phường Ninh Phong, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội ở địa phương phát triển. Tuy nhiên, do đi sau nên sản phẩm mộc gia dụng hiện nay của Phúc Lộc gặp khó khăn khi cạnh tranh với các sản phẩm nổi tiếng của La Xuyên, Đồng Kỵ... Trong khi thế mạnh nghề mộc truyền thống ở Phúc Lộc là làm nhà kiểu cổ không còn nhiều hộ duy trì.

Chính vì vậy, trong thời gian tới định hướng của Đảng ủy, chính quyền phường là khuyến khích nhân dân tiếp tục duy trì nghề mộc dân dụng, đáp ứng tốt nhu cầu của người dân trên địa bàn; đồng thời đẩy mạnh đào tạo nghề bằng nhiều hình thức, vực dậy nghề làm nhà truyền thống. Việc phát triển nghề dựng nhà kiểu cổ có ý nghĩa rất quan trọng, không những gìn giữ giá trị tinh hoa làng nghề mà tổ tiên đã để lại mà còn giúp nghề mộc ở Ninh Phong phát triển bền vững trong thời kỳ hội nhập.

 Giáng Hương