Độc đáo ẩm thực ngày Tết của đồng bào Mường

Anh Du cho biết, đối với đồng bào Mường thì nét riêng trong văn hóa ẩm thực chính là luôn được sử dụng các thực phẩm sạch. Thịt lợn, gà, cá, rau… đều tự tay bà con nuôi, trồng được. "Nhất là trong những ngày Tết, theo tục của người Mường, các gia đình phải thịt lợn hoặc đụng lợn chứ không mua, như vậy mới thể hiện được sự đoàn kết, sum họp của các gia đình, lại vừa thể hiện một năm làm ăn phát đạt"- anh Du vừa nói, vừa nhanh nhẹn phụ giúp gia đình làm thịt lợn. Phần thịt được gia đình cất đi để chế biến đồ ăn trong ngày Tết. Còn phần nội tạng được nấu cháo để mời khách ăn bữa tất niên. Khác với người Kinh, bữa tất niên của người Mường được làm bằng cháo. Trước đó, chủ nhà phải ngâm gạo cho đến khi hạt gạo nở xòe thì mới bắt đầu nấu và phải nấu bằng nồi đồng mới ngon. Phần thịt nạc ngon sẽ được các gia đình gói nem chua vào ngày 28 tết. Nem chua của đồng bào Mường khá đặc biệt, được làm bằng thịt lợn nạc, muối trắng rang phồng, giã nát và thính gạo. Những nguyên liệu trên được trộn với một tỷ lệ nhất định, sau 3 ngày là có thể ăn được. Nem chua ở đây có thể để 1-2 tháng, vì vậy mà các nhà đều gói đến vài trăm cái. Những ngày thường thì chỉ vài hộ trong thôn, trong xã làm nem chua để bán. Nhưng vào ngày Tết thì nhà ai cũng gói món ăn dân dã này. Dần dần, nem chua đã trở thành món ăn truyền thống trong mâm cỗ ngày Tết của đồng bào Mường. Thưởng thức món nem chua phải thật chậm rãi mới cảm nhận được vị bùi của các loại rau thơm, vị ngọt, thơm của thịt, của thính gạo…

Cùng với nem chua, rượu là một sản vật không thể thiếu trong ngày Tết của người Mường. Rượu của đồng bào Mường được các nhà tự nấu với quy trình rất cầu kỳ. Nếp nương gặt về phơi khô, quạt sạch rồi cho vào chum bảo quản để nấu rượu. Trước khi nấu phải vo gạo thật sạch. Nấu xong phải tãi cơm rượu ra nia cho thật nguội rồi mới rắc men. Men rượu phải do những gia đình có kinh nghiệm trong thôn làm nên. Để có men quý, người ta phải cho vào men một số dược liệu có tác dụng diệt khuẩn, thông khí huyết. Người nấu rượu phải có kinh nghiệm trong việc nấu và bảo quản rượu. Nguồn nước ủ rượu và nấu rượu phải thật đảm bảo vì đây là yếu tố quyết định độ ngon của rượu. Trong quá trình nấu, lửa phải cháy đều, chứ to quá hoặc nhỏ quá cũng đều ảnh hưởng không tốt đến chất lượng rượu. Rượu càng để lâu càng ngon, rượu uống thì say lâu lắm, nhưng khi tỉnh rượu thì không có cảm giác khó chiu, mệt mỏi. Khách đến nhà ngày Tết, người Mường đều mang rượu và nem chua ra đãi khách chứ không làm cỗ cầu kỳ.

Vừa nhanh tay bày biện mâm cỗ chuẩn bị mời khách, anh Du tiếp tục chia sẻ với chúng tôi: Bữa cỗ của đồng bào Mường cũng rất độc đáo. Người Mường bày cỗ trên lá chuối, vì vậy mà còn gọi là cỗ lá. Để có mâm cỗ này, mọi nhà phải đi cắt lá chuối và phải là lá ngọn từ mấy hôm trước. Cỗ lá của người Mường được trình bày theo trật tự trước sau. Thịt để trên lá chuối có mùi thơm đặc trưng lại dễ xếp mâm cỗ hơn. Để thức ăn trên lá chuối, ai thích ăn món nào cũng dễ lấy. Trước khi ăn, mọi người rót rượu và nâng chén lên cao quá đầu và cúi xuống ý muốn mời người trên dùng trước. Người trong mâm sẽ gắp lần lượt hết cho nhau phần nội tạng, sau đó ai muốn ăn miếng nào sẽ tự lấy. Người Mường cũng tự pha gia vị để chấm đồ ăn, phổ biến nhất là muối nướng hạt dổi.

Sau bao sự chuẩn bị công phu, mâm cỗ của người Mường đã hoàn tất, trông thật ngon mắt, thật ấn tượng. Chủ nhà đon đả mời khách bắt đầu thưởng thức các món ăn. Cũng là miếng thịt vẫn ăn thường ngày mà sao hôm nay chúng tôi được thưởng thức nó lại ngon trọn vị đến thế. Sau chén rượu tuy nhẹ mà ngấm, mà lâng lâng, mọi người vui vẻ chia sẻ với nhau những việc đã làm trong năm cũ và những dự định trong năm mới. Ai ai cũng ngất ngây trong men say nồng nàn, thoảng hương vị của vùng sơn cước, núi rừng vào xuân.

Nguyễn Hùng