AI có thể viết - ai là người cầm bút?
Trí tuệ nhân tạo (AI) hiện đang tham gia mạnh mẽ vào nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, trong số đó, báo chí là một trong những lĩnh vực chứng kiến sự chuyển mình rõ nét trước làn sóng công nghệ mới. AI có thể hỗ trợ thu thập dữ liệu, phân tích độc giả, tổng hợp thông tin, thậm chí tự động tạo ra những sản phẩm báo chí dưới dạng bản tin, infographic, video, podcast… chỉ trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, khi công nghệ có thể “viết thay”, câu hỏi lớn đặt ra là người làm báo cần phải làm gì để không đánh mất vai trò người cầm bút, người chịu trách nhiệm trước sự thật, đạo đức và tính nhân văn trong từng dòng tin, bài viết?
AI - “trợ lý số” đắc lực trong quy trình làm báo hiện đại
Tại Hội thảo “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong quản trị tòa soạn thông minh” do Báo Kinh tế & Đô thị tổ chức, các chuyên gia đã đưa ra con số thống kê đáng chú ý: hiện có khoảng 25% cơ quan báo chí tại Việt Nam đang ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động vận hành tòa soạn, đặc biệt là ở khâu sản xuất tin tức, khoảng 35% phóng viên thường xuyên sử dụng các công cụ số, bao gồm AI, trong quá trình tác nghiệp hằng ngày.
Với Báo Hà Nam, xu hướng ứng dụng công nghệ mới cũng bước đầu được tiếp cận. Một số phóng viên, biên tập viên đã chủ động thử nghiệm, ứng dụng AI vào quy trình làm việc. Nhà báo Chu Uyên cho biết: AI đã trở thành một “trợ lý số” khá hiệu quả trong quy trình làm báo hiện nay. Tôi thường sử dụng các công cụ AI để hỗ trợ tra cứu nhanh thông tin nền, tóm tắt văn bản, gợi ý dàn bài, đề xuất tít phụ hoặc khung bài phỏng vấn. Đôi khi, AI còn giúp chuyển đổi giọng văn phù hợp với từng thể loại báo chí, hoặc phát hiện lỗi ngữ pháp, chính tả nhanh hơn đọc tay. Một số công việc được AI “tự động hóa” khá tốt là: tổng hợp dữ liệu, rà quét từ khóa, xử lý văn bản dài và đề xuất tiêu đề theo phong cách khác nhau.
Thường xuyên thực hiện nhiệm vụ quay, dựng các phóng sự truyền hình, video clips cho Báo Hà Nam điện tử, phóng viên Nguyễn Đức Huy chia sẻ: Hiện nay, việc quay và dựng video cho báo điện tử ngày càng đòi hỏi tốc độ và sự linh hoạt, đặc biệt khi xu hướng báo chí đa phương tiện đang phát triển mạnh. Tại Báo Hà Nam, chúng tôi bước đầu đã ứng dụng một số công cụ AI hỗ trợ cho quá trình sản xuất video như Chat GPT, Open AI, Canva AI, Photoshop, Vbee Text, Memebot, FaceApp… Chẳng hạn như sử dụng phần mềm tự động nhận diện giọng nói để tạo phụ đề, rút ngắn đáng kể thời gian xử lý hậu kỳ. Một số phần mềm dựng clips tích hợp AI cũng giúp gợi ý cắt cảnh, chỉnh màu và tối ưu âm thanh phù hợp với nội dung. Với những video ngắn, AI còn hỗ trợ tạo các đoạn giới thiệu (intro), hình ảnh minh họa động hoặc hiệu ứng chuyển cảnh mà trước đây phải làm thủ công.
Có thể thấy, việc ứng dụng AI trong làm báo mang lại nhiều thuận lợi như tiết kiệm thời gian, tăng hiệu quả xử lý thông tin và hỗ trợ tối ưu quy trình sản xuất nội dung. Nhờ công nghệ, nhà báo có thêm công cụ để làm việc nhanh hơn, chính xác hơn và thích ứng tốt với môi trường báo chí số.
Trách nhiệm người cầm bút trong thời đại AI
Tuy mang đến nhiều thuận lợi, song, việc sử dụng “trợ lý số” AI trong sáng tạo tác phẩm báo chí cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, thách thức. Thực tế cho thấy, trong quá trình tác nghiệp, AI có thể hỗ trợ bước đầu trong việc xây dựng đề cương, gợi ý hướng tiếp cận và tổ chức triển khai đề tài theo định hướng có sẵn. Tuy nhiên, công nghệ không thể thay thế con người ở những khâu then chốt mang tính bản chất của hoạt động báo chí, đó là xử lý, kiểm chứng thông tin, thể hiện chiều sâu tư duy, cảm xúc nghề nghiệp và đặc biệt là giữ vững chuẩn mực đạo đức của người cầm bút.
Đặc biệt, đối với người làm báo Đảng ở địa phương, việc ứng dụng AI trong nghiệp vụ không chỉ dừng lại ở hỗ trợ kỹ thuật, mà đòi hỏi phải đặt trong khuôn khổ trách nhiệm chính trị, tư tưởng rõ ràng. Bên cạnh việc lựa chọn, kiểm chứng thông tin một cách chặt chẽ, người làm báo Đảng địa phương cần kiên định với định hướng tuyên truyền, bảo đảm tính định hướng trong từng nội dung. Đồng thời, việc lồng ghép, gìn giữ bản sắc văn hóa vùng miền, những yếu tố tạo nên chiều sâu và sức lan tỏa cho thông tin báo chí địa phương cũng là một yêu cầu không thể bỏ qua khi ứng dụng công nghệ mới như AI, nhằm tránh nguy cơ đồng hóa về ngôn ngữ, giọng điệu và phong cách thể hiện. Nhà báo Chu Uyên chia sẻ: Báo chí, nhất là báo Đảng địa phương như Báo Hà Nam, không chỉ là hoạt động thông tin, mà còn là hoạt động chính trị, văn hóa và xã hội. Nó gắn với con người thật, câu chuyện thật, bối cảnh thật. AI có thể viết một bài ngắn, chuẩn ngữ pháp, nhưng không thể hiểu rõ được tâm lý người dân trong một sự kiện cụ thể diễn ra tại địa phương; không thể lắng nghe được nỗi lo của học sinh khi chọn nghề; không thể cảm nhận được sự biến chuyển của vùng đất sau một mùa lũ... Đó là khoảng cách giữa kỹ thuật và cảm xúc, giữa máy và người, mà tôi tin rằng chỉ có người làm báo chân chính mới lấp đầy được.
Hiện nay, Báo Hà Nam điện tử đang vận hành hiệu quả 35 chuyên trang, chuyên mục với nhiều đổi mới trong cách thể hiện nội dung. Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ trong trình bày các thể loại báo chí hiện đại như: E-Magazine, Infographic... đã góp phần nâng cao tính hấp dẫn và trải nghiệm của bạn đọc. Trung bình mỗi năm, Báo Hà Nam điện tử xuất bản hàng chục nghìn tin, bài, ảnh, video clips và phóng sự truyền hình; tổ chức sản xuất và cộng tác sản xuất hàng nghìn video đăng tải trên kênh youtube; các video livestream sự kiện thu hút được hàng triệu lượt xem… Khối lượng tác phẩm báo chí đa phương tiện ngày càng lớn, đa dạng về hình thức và yêu cầu kỹ thuật cao, đòi hỏi việc ứng dụng công nghệ mới (trong đó có AI) và thúc đẩy chuyển đổi số ở từng khâu sản xuất là xu thế tất yếu, nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả tuyên truyền. Điều này đồng nghĩa với sự đòi hỏi ngày càng cao về trình độ chuyên môn, kỹ năng làm chủ công nghệ và trách nhiệm, đạo đức người làm báo trong thời đại mới.
