Người góp phần bảo tồn nghệ thuật hát Chầu văn

Sinh năm 1982, trong gia đình có mẹ hát văn rất hay và vốn kiến thức sâu rộng về môn nghệ thuật khá đặc thù này ở vùng đất đồi xã Quang Sơn, nên ngay từ khi còn nhỏ, từng tiếng đàn, nhịp phách cùng những câu hát đã thấm đẫm và trở thành niềm đam mê của cậu học trò Phạm Văn Xuyên. Mặc dù Chầu văn là loại hình nghệ thuật ca hát cổ truyền của dân tộc, gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu, là môn nghệ thuật mang một phong cách âm nhạc độc đáo, khó học, khó hát, nhất là với giới trẻ, tuy nhiên, anh Phạm Văn Xuyên lại chính thức gắn bó với hát Chầu văn từ khi mới 15 tuổi. Anh Xuyên cho biết: Niềm đam mê hát văn trong tôi được thừa hưởng từ mẹ. Đến với Chầu văn sớm cũng vì đam mê nghệ thuật, ham thích tìm hiểu văn hóa truyền thống dân tộc. Rồi mỗi bài hát văn thường gắn với các nhân vật thần thánh trong tín ngưỡng Tứ phủ (Mẫu Thượng thiên, Mẫu Địa, Mẫu Thượng ngàn, Mẫu Thoải), rồi những nhân vật có thật trong lịch sử được phong Thánh (Đức Thánh Trần, Mẫu Liễu Hạnh) và những nhân vật lịch sử, những nhân thần có công với nước đi liền với địa danh lịch sử như các ông Hoàng… Do đó, các giai điệu của các giá hát cũng có những sắc thái riêng, gắn với câu chuyện kể về cuộc đời cũng như cống hiến của những nhân vật có công lập làng, lập bản, dẹp giặc ngoại xâm, hấp dẫn người nghe.

Yêu thích rồi mới biết hát văn khó, đòi hỏi lắm công phu. Với mỗi cung văn, đòi hỏi vừa hát giỏi, vừa có thể chơi nhạc khí hay phải biết nhiều làn điệu để chuyển đổi linh hoạt các bài hát cho phù hợp với hoạt cảnh biểu diễn. Những câu văn uyên bác, nhịp điệu trầm bổng, tươi vui, hòa tấu cùng nhiều loại nhạc cụ dân tộc có một sức cuốn hút đến lạ thường với cậu thiếu niên trẻ khi đó. Quyết tâm tìm hiểu, sưu tầm và học hỏi từ nhiều bậc thầy trong nghề, niềm đam mê với Chầu văn của anh Xuyên càng ngày càng được bồi đắp thêm. Với anh, điều hạnh phúc nhất ở nghề đó là cảm nhận được nét tài hoa, tinh tế của cha ông gửi gắm qua từng lời văn, điệu múa, hướng con người tới cái tâm thiện trong cuộc sống.

Điều ghi nhận, trân trọng ý thức giữ gìn văn hóa dân tộc ở anh Phạm Văn Xuyên đó là bên cạnh việc sưu tầm các làn điệu cổ, anh cùng các thành viên trong CLB diễn xướng Chầu văn Thiên Phú còn tích cực sáng tác những điệu hát văn mới ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu quê hương đất nước, đưa nghệ thuật hát văn ra khỏi khuôn khổ của những giá hầu đồng, đền, phủ và đến gần hơn với công chúng qua các sân khấu, hội diễn quần chúng. Đồng thời, anh luôn trăn trở tìm hướng bảo tồn và phát triển hát Chầu văn cho thế hệ trẻ. "Để bảo lưu giá trị của nghệ thuật hát văn, cần đi sâu vào phong trào quần chúng. Hát văn ngày nay không chỉ bó hẹp trong nghi lễ hầu đồng, mà còn được coi như hình thức ca nhạc dân gian vui tươi, lành mạnh. Âm nhạc Chầu văn có thể xem như hình thức diễn xướng dân gian là một nghệ thuật tổng hợp, tinh tế. Do đó, với mỗi cung văn bên cạnh bảo tồn, diễn xướng thì việc "truyền nghề" cho thế hệ trẻ rất cần thiết" - Anh Phạm Văn Xuyên chia sẻ.

Không chỉ hát hay, có vốn kiến thức dày về nghệ thuật hát văn, mà anh Xuyên còn chơi được nhiều nhạc cụ, đặc biệt biểu diễn đàn tranh rất tài ba. Hiện nay, ngôi nhà tại xã Quang Sơn của anh thường xuyên có các bạn trẻ tìm đến học hát văn và sử dụng các loại nhạc cụ dân tộc. Không chỉ truyền lại những kinh nghiệm quý của mình, anh Xuyên còn truyền tải cho học viên niềm đam mê với hát văn, vì thế một cách tự nhiên hát văn được bảo tồn và lưu giữ bởi những người rất trẻ nhưng có chung một tâm huyết, tình yêu với nghệ thuật dân tộc. 

Với những đóng góp trong việc phát triển nghệ thuật hát Chầu văn, anh Phạm Văn Xuyên đã đạt nhiều giải thưởng tại các hội diễn nghệ thuật quần chúng và nhiều phần thưởng danh giá, như: Năm 2012, được Trung ương Hội Khoa học phát triển nguồn nhân lực - nhân tài Việt Nam tặng Bằng khen vì đã có thành tích bảo tồn và phát huy văn hóa hát xướng dân gian trong tín ngưỡng tâm linh Đạo Thánh Mẫu Việt Nam; năm 2013 được nhận Bằng vinh danh của Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam với những thành tích tham gia đóng góp cho lễ tri ân các Anh hùng, liệt sĩ Việt Nam; năm 2013, anh cùng Đoàn nghệ thuật quần chúng thành phố Tam Điệp được Sở Văn hóa, Thể thao tặng 2 huy chương Vàng và giấy chứng nhận dàn nhạc dân tộc xuất sắc tại Hội diễn nghệ thuật quần chúng tỉnh Ninh Bình và nhiều giải thưởng khác.

 Bài, ảnh: Hồng Vân