Những ngày đầu xuân mới, câu chuyện được những người đứng đầu dòng họ Phạm Xuân (xã Gia Tân) quan tâm nhất đó là việc chuẩn bị cho lễ trao thưởng cho những học sinh hiếu học của dòng họ. Không đặt nặng về phần quà nhiều hay ít, điều mà cả dòng họ mong muốn là buổi lễ biểu dương ấy được diễn ra trong không khí trang trọng, linh thiêng để khuyến khích con em trong dòng họ tiếp tục phát huy truyền thống hiếu học của cha ông, lập nên những thành tích mới cho dòng họ Phạm Xuân trong phong trào khuyến học, khuyến tài ở địa phương. Ông Phạm Xuân Đắc, Trưởng dòng họ Phạm Xuân kể, truyền thống hiếu học ở dòng họ Phạm Xuân có từ rất lâu rồi. Có một câu chuyện xúc động, được dòng họ Phạm Xuân nâng niu truyền tụng qua các thế hệ và trở thành biểu tượng của tinh thần hiếu học đó là câu chuyện về cụ Phạm Xuân Thuyên. Thời ấy, cụ Thuyên nổi tiếng trong vùng về sự thông minh và hiếu học. Nhà nghèo, cụ không có tiền đi học, chủ yếu là cụ tự học. Công việc hàng ngày của cụ là chăn ngựa. Một lần, trong một cuộc thi Đình, khi quan chủ khảo đọc đề cho sĩ tử nghe thì cụ Thuyên khi ấy đang chăm sóc ngựa ở ngoài cũng lấy những ngọn cỏ non để xếp thành chữ, viết lại đề bài rồi tìm lời giải. Quan chủ khảo thấy thế bèn cho gọi cụ vào, ban sách, bút để cụ tham gia thi. Trong cuộc thi ấy, cụ đã đỗ cao và được giữ chức quan án trong triều. Không phụ tấm lòng của vị quan chủ khảo quý trọng hiền tài, cụ Thuyên trở thành một vị quan thanh liêm, được người người kính trọng.
Theo ông Phạm Xuân Đắc, Trưởng dòng họ Phạm Xuân, cuộc sống của bà con trong dòng họ tuy còn khó khăn, song chuyện học và khuyến khích con em học hành thành đạt luôn được dòng họ đưa vào làm chủ đề quan trọng của các cuộc họp họ. Để thu hút sự tham gia tích cực của mỗi gia đình, các thành viên trong Ban khuyến học đến từng hộ gia đình để tuyên truyền, vận động thông qua việc giới thiệu những tấm gương sáng trong học tập, lao động. Nhờ đó, 100% gia đình dòng họ Phạm Xuân đều thể hiện quyết tâm chăm lo cho sự nghiệp khuyến học, khuyến tài, vận động học sinh không bỏ học, không mắc vào các tệ nạn xã hội. Đặc biệt, để có nguồn kinh phí phục vụ cho các hoạt động, công tác xây dựng quỹ cũng được Hội khuyến học đặc biệt quan tâm. Mặc dù đời sống còn khó khăn, mức đóng góp chưa nhiều nhưng bà con ai cũng hào hứng tham gia xây dựng quỹ. Mỗi năm, quỹ vận động được hơn 5 triệu đồng. Hàng năm, Ban khuyến học đều trích một phần kinh phí để mua quà tặng động viên học sinh có hoàn cảnh khó khăn vươn lên học tập tốt vào dịp giỗ Tổ và vào dịp Tết Nguyên đán. Những món quà chỉ là cây bút, tập vở, cao hơn là 100 nghìn đồng dành cho danh hiệu học sinh giỏi Quốc gia nhưng là nguồn động viên to lớn để con em trong dòng họ nỗ lực phấn đấu đạt thành tích cao trong học tập. Đến nay, dòng họ Phạm có 5 tiến sỹ, 1 giáo sư, 5 thạc sỹ và hàng trăm cử nhân đang làm việc trong mọi lĩnh vực…
Không chỉ riêng dòng họ Phạm Xuân mà còn có rất nhiều dòng họ trên địa bàn huyện Gia Viễn ngày càng quan tâm đến sự học của con em mình. Hiện, có 593/836 dòng họ đăng ký dòng họ hiếu học, 177 cộng đồng đăng ký cộng đồng hiếu học, trong đó có 456/593 dòng họ được công nhận hiếu học, 142/177 cộng đồng hiếu học. Từ gia đình, dòng họ, phong trào khuyến học, khuyến tài từng bước phát triển mạnh mẽ ở các khu dân cư. Điển hình trong phong trào này là Hội Khuyến học các xã: Gia Phong, Gia Trấn, Gia Tân, Liên Sơn, Gia Phú…
Ông Vũ Anh Toán, Phó Chủ tịch Hội Khuyến học huyện Gia Viễn nói, phong trào khuyến học, khuyến tài ngày càng nhận được sự quan tâm của các cá nhân. Nhiều cá nhân đã ủng hộ Quỹ khuyến học với số tiền hàng chục triệu đồng. Tiêu biểu như ông Bùi Văn Sướng ở xã Gia Trấn, ông Lâm Văn Hoàng ở xã Gia Tân, bà Đào Thị Huệ ở xã Gia Phú…, nâng tổng số tiền trong Quỹ khuyến học huyện lên gần 100 triệu đồng. Quỹ khuyến học của các chi hội cơ sở, các ban khuyến học dòng họ là gần 2 tỷ đồng, trong đó vận động mới được hơn 300 triệu đồng. Từ nguồn quỹ này, Hội Khuyến học huyện, các Ban Khuyến học, dòng họ hiếu học đã trao tặng những món quà ý nghĩa, kịp thời động viên, khích lệ và hỗ trợ cho những học sinh, sinh viên xuất sắc, những tấm gương học sinh giàu nghị lực, vượt khó vươn lên học giỏi… Trong năm học 2015-2016, Hội Khuyến học huyện phối hợp với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Gia Viễn trao thưởng cho 24 giáo viên giỏi cấp tỉnh, 1 học sinh giỏi quốc gia và gần 250 học sinh giỏi cấp tỉnh. Các xã, thị trấn cũng đã trao thưởng, tặng quà và học bổng cho hơn 2.500 học sinh với số tiền gần 400 triệu đồng, 332 suất học bổng cho học sinh nghèo hiếu học với số tiền trên 250 triệu đồng…
Ông Vũ Anh Toán, Phó Chủ tịch Hội Khuyến học huyện Gia Viễn khẳng định, phong trào "Mùa xuân khuyến học" đã thực sự tạo động lực thúc đẩy công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập của huyện Gia Viễn phát triển mạnh mẽ, toàn diện với chất lượng và hiệu quả ngày càng được nâng lên. Kết quả của hoạt động này đã góp phần không nhỏ vào thành tích chung của phong trào khuyến học, khuyến tài của tỉnh, đó cũng là tiền đề để mỗi gia đình, mỗi dòng họ cùng chung tay xây dựng một xã hội học tập, góp phần thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu CNH-HĐH đất nước.
Nguyễn Hùng