Những năm qua, phong trào khuyến học, khuyến tài ở huyện Yên Mô phát triển mạnh, từ đó xuất hiện nhiều gia đình, dòng họ hiếu học tiêu biểu, trong đó phải kể đến dòng họ Bùi ở làng Tây Yên, thôn Đồng Phú, xã Khánh Thượng.
Ông Bùi Văn Nam, Trưởng dòng họ Bùi ở làng Tây Yên cho biết: Là dòng họ lớn ở làng, họ Bùi lập nghiệp tại làng từ năm 1640 thời vua Lê Trung Hưng. Trải qua 16 đời, dòng họ Bùi hiện nay có 110 hộ, 338 khẩu, sinh sống ở làng Tây Yên và một số hộ sống tại Hà Nội, thành phố Ninh Bình, Tam Điệp, trong đó 60% số hộ làm nông nghiệp, còn lại làm công nhân, viên chức và các ngành nghề khác. Trước đây, ở dòng họ Bùi làng Tây Yên, chuyện con cháu đỗ vào đại học là chuyện hiếm có; các cháu trong độ tuổi đến trường chểnh mảng chuyện học hành, không có ý chí vươn lên bởi suy nghĩ học rồi cũng về làm ruộng. Xác định vai trò và tầm quan trọng của sự học, mỗi gia đình phải là một "tế bào" không thể thiếu được trong phong trào khuyến học của dòng họ và địa phương; năm 1999, dòng họ đã thành lập chi hội khuyến học với quyết tâm xây dựng phong trào khuyến học, khuyến tài, làm thay đổi cách nghĩ của mỗi gia đình, nhất là các cháu học sinh. Để phong trào khuyến học, khuyến tài của dòng họ phát triển, Ban khuyến học dòng họ xây dựng quy chế hoạt động cụ thể, công khai, tạo không khí thi đua trong mỗi gia đình. Theo đó, con cháu trong độ tuổi đi học đều được đến trường, mỗi gia đình phải quan tâm chăm lo cho con cháu mình từ việc học hành đến việc giáo dục đạo đức, nhân cách sống cho trẻ. Đồng thời, Ban khuyến học dòng họ luôn phối hợp chặt chẽ với các nhà trường trong quản lý con em học tập; chia sẻ, động viên con em trong họ có hoàn cảnh khó khăn tích cực đến trường và phấn đấu trong học tập; đẩy mạnh mối gắn kết giữa dòng họ với gia đình. Bên cạnh đó, dòng họ đã động viên gia đình tích cực tham gia các phong trào thi đua yêu nước, nhất là phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa và phong trào xây dựng nông thôn mới. Là người đi nhiều, có kinh nghiệm, ông trưởng họ Bùi Văn Nam đã đưa ra ý tưởng động viên, khuyến khích con em trong dòng họ phấn đấu vươn lên trong học tập và rèn luyện để báo công lên tổ tiên trong ngày giỗ tổ và phát thưởng động viên, khích lệ con cháu học tập tốt. Trong năm đầu thành lập, dòng họ đã trích quỹ mua sách vở, giấy bút trao tặng cho học sinh có thành tích học tập tốt. Ngày thanh minh hàng năm, trong không khí trang nghiêm nơi từ đường của dòng họ, ông trưởng họ thành kính đọc tên, báo cáo thành tích đạt được của con em trong họ trước tổ tiên. Việc làm này đã góp phần thúc đẩy phong trào thi đua giữa các gia đình trong dòng họ, động viên con em phấn đấu vươn lên. Khi hoạt động đi vào ổn định, dòng họ tập trung xây dựng Quỹ "khuyến học, khuyến tài" đóng góp mỗi hộ từ 70 nghìn đồng/năm trở lên, cộng với tiền tài trợ của một số cá nhân quỹ luôn có số dư trên 5 triệu đồng. Hàng năm, dòng họ có khoảng 20 học sinh có thành tích cao trong học tập, học sinh đỗ đại học, cao đẳng. Từ năm 2000-2015, dòng họ đã phát thưởng cho 268 con em trong họ với số tiền trên 8 triệu đồng.
Nhờ làm tốt công tác khuyến học, khuyến tài nên truyền thống hiếu học bao đời nay của dòng họ Bùi luôn được phát huy, thành tích của con cháu trong dòng họ ngày một tăng. Dòng họ có 1 phó giáo sư, tiến sỹ; 3 thạc sỹ; 4 cán bộ cấp tá; 30 người có trình độ đại học; 15 người có trình độ cao đẳng; 100% gia đình đạt gia đình hiếu học; trong họ không có con cháu bỏ học, hầu hết con cháu học hết THCS trở lên. Năm 2015, dòng họ được Hội Khuyến học tỉnh trao tặng bức trướng "Dòng họ hiếu học xuất sắc" vì những thành tích xuất sắc trong phong trào khuyến học, khuyến tài.
Hồng Vân