Chuyện khuyến học ở dòng họ Đặng

Lý do anh đưa ra rất thuyết phục: Dòng họ này không chỉ có nhiều con, em đỗ đạt cao, không chỉ có nguồn quỹ khuyến học khá lớn, mà quan trọng hơn cả - người "đầu tầu" - trưởng tộc họ Đặng - ông Đặng Ngọc Hiệp (đời thứ 11 của dòng họ) là một người rất tâm huyết với sự học, với truyền thống hiếu học của dòng họ và với cả việc xã hội, bởi ông cũng chính là Bí thư chi bộ thôn Yên Trạch.

Tôi không bất ngờ khi gặp ông - một người đàn ông gần 60 tuổi, tóc đã muối tiêu, dáng người tầm thước và rất nhanh nhẹn, dễ gần mà bất cứ ai khi tiếp xúc (dù là lần đầu) cũng có nhiều cảm tình. Ngắm khuôn viên nhà thờ họ Đặng kiên cố, khang trang, rộng gần 500 m2, được xây dựng cách đây 3 năm, trị giá hàng tỷ đồng, bên trong treo rất nhiều bức trướng, bằng khen, giấy khen… của các cấp chính quyền từ Trung ương đến tỉnh, các cấp Hội khuyến học, những bức ảnh chụp lưu niệm ông Hiệp với Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng… được phóng to treo trang trọng, khẳng định một điều không chỉ ông Hiệp mà tất cả con, cháu của dòng họ Đặng đã tâm đắc và tự hào về những thành tích, những đóng góp của dòng họ mình cho đất nước như thế nào.

Bên chén trà nóng, câu chuyện xoay quanh về sự phát triển của dòng họ Đặng, sự thành đạt của con em trong dòng họ, về sự quan tâm, tạo điều kiện của các thế hệ trong dòng họ đối với việc học cũng như nỗ lực xây dựng gia đình hiếu học, văn hóa, góp sức xây dựng quê hương ngày một ấm no, hạnh phúc, ông Đặng Ngọc Hiệp muốn đưa chúng tôi đến gặp và xin ý kiến ông Đặng Văn Quang (đời thứ 9) - hiện là Chủ tịch Hội đồng gia tộc, là cha của Thượng tướng Đặng Văn Hiếu, ủy viên BCH Trung ương Đảng, Thứ trưởng thường trực Bộ Công an, đại biểu Quốc hội khóa XIII.

Ông Đặng Văn Quang - một nhà giáo về hưu có trên 50 năm tuổi Đảng, tuy đã vào tuổi "xưa nay hiếm" nhưng trông ông còn rất khỏe mạnh, minh mẫn. Nét hiền từ trên khuôn mặt ông khiến tôi thấy gần gũi như người thân trong nhà. Trân trọng và rất từ tốn, ông Đặng Ngọc Hiệp giới thiệu chúng tôi với ông Đặng Văn Quang. Biết rõ ý nghĩa của cuộc thăm viếng, với nụ cười đôn hậu, ông Quang cất giọng trầm ấm, tâm sự: Như bao người cha, người mẹ khác, xác định "phi trí thì bất hưng" nhưng không phải là ép con cái phải học bằng được. Ông đã tùy vào năng lực, trình độ của từng người để khuyến khích con mình phấn đấu. Điều này cũng được ông giáo dục, dạy bảo con, em trong dòng họ. Có năng lực thì học đại học hoặc cao hơn, thấp hơn chút nữa thì học cao đẳng, trung cấp, không học được cao thì đi học nghề hoặc ở nhà sản xuất nông nghiệp. Và dù học trường nào hay làm bất cứ việc gì, tất cả đều phải nỗ lực hết sức để hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình.

 Đón danh hiệu "Dòng họ khuyến học" tại làng Yên Trạch (Trường Yên)

Khi tôi hỏi về truyền thống dòng họ, ông như vui hơn, hoạt bát hơn: Họ Đặng, làng Yên Trạch do cụ Tổ từ Thanh Hóa ra lập nghiệp từ năm 1690. Đây là dòng họ có truyền thống yêu nước, cần cù lao động và hiếu học. Từ xa xưa đã có nhiều người học hành đỗ đạt cao, lập được nhiều công trạng được vua phong sắc. Tiêu biểu như cụ Tổ đời thứ nhất Đặng Công Vi, thời Hậu Lê được phong sắc "phấn vũ tướng quân, tòng tam phẩm"; cụ lương y Đặng Trọng Nhai được vua Minh Mệnh ban thưởng lụa là, gấm vóc và hai chữ "Thọ dân" (nghĩa là làm cho dân thọ); cụ Đặng Văn Hài, trong phong trào Cần Vương đã đứng lên chiêu tập nghĩa binh các vùng Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa… khởi nghĩa đánh tỉnh lỵ Ninh Bình (cụ bị Pháp xử chém tháng 9-1886); cụ Đặng Văn Từ (tức Tờ) là thanh niên cách mạng đồng chí hội, cụ cùng các ông Nguyễn Văn Hoan, Lương Văn Tụy cắm cờ búa liềm trên núi Non Nước (cụ hy sinh tại nhà tù Sơn La tháng 10-1943)….

Phát huy truyền thống ông cha, con cháu họ Đặng luôn ghi nhớ câu của tiền nhân truyền lại "Đánh giặc họ Hàn, làm quan họ Đặng", những người con dòng họ ra đi thì phương trưởng, tiến bộ, làm vẻ vang cho dòng tộc; người ở nhà thì chăm chỉ, thật thà, chất phác, thủy chung. Hiện nay, họ Đặng làng Yên Trạch có 410 hộ, với 2.295 khẩu, trong đó sinh sống tại làng 83 hộ. Có 202 con, em tham gia trong lực lượng quân đội, công an, trong đó có 83 sỹ quan, gồm 44 cấp tá (1 Thượng tướng, 9 Đại tá), 39 cấp úy, 28 liệt sỹ và thương binh, 11 bệnh binh, 3 lão thành cách mạng và 1 bà mẹ Việt Nam anh hùng. Cả họ có 398 đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, có 96 người học tập và công tác tại 25 nước trên thế giới, có 87 người là Chánh, phó giám đốc và tương đương đến Cục, Vụ, Viện, Bộ… Cả họ có 6 Giáo sư, Phó giáo sư, 18 Tiến sĩ, 17 Thạc sĩ các chuyên ngành, 217 con em có trình độ đại học và tương đương, 115 nhà giáo, 59 thầy thuốc (có 3 người là thầy thuốc ưu tú). Cả họ được Đảng và Nhà nước tặng thưởng 387 Huân, Huy chương các loại trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, có 25 Huy chương Vàng, Bạc về các môn thể thao do con, em trong họ đạt được từ cấp tỉnh, cấp quốc gia đến quốc tế…

Trong câu chuyện về sự thành đạt, sự quan tâm động viên cho việc học của dòng họ Đặng, làng Yên Trạch, ông Hiệp cho biết: Có một điều mà ông và con cháu trong dòng họ rất tâm đắc và có lẽ chưa một dòng họ nào làm được là họ Đặng đã đưa ra tiêu chí, động viên các gia đình trong họ thực hiện và tiến hành bình xét 5 năm một lần thưởng chữ Tâm, 10 năm xét tặng chữ Phúc cho những gia đình có tâm với dòng họ. Tiêu chí để xét tặng những chữ này đòi hỏi các gia đình phải thực hiện tốt các quy định trong Ước tộc họ Đặng, gồm 5 chương, 25 điều, là sự cụ thể hóa các chủ trương quy định của Đảng, Nhà nước trên các lĩnh vực hiếu, hỷ, giỗ tết, mối quan hệ trong họ, ngoài làng và xã hội; về khuyến học, khuyến tài, về quan tâm phát triển kinh tế, không có tệ nạn xã hội, về những tập tục, lễ nghi và việc giữ gìn nhà thờ, mồ mả cha ông… những quy định đã đi vào nề nếp theo Cuộc vận động "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư"… Đến nay, Hội đồng gia tộc họ Đặng đã xét và trao tặng 34 chữ cho các gia đình trong dòng họ. Hưởng ứng Cuộc vận động xây dựng gia đình hiếu học, dòng họ khuyến học, Ban khuyến học dòng họ Đặng là hạt nhân trong phong trào khuyến học của xã Trường Yên, của huyện Hoa Lư và của tỉnh. Từ năm 2007 đến nay, dòng họ Đặng liên tục được UBND huyện Hoa Lư, UBND tỉnh Ninh Bình tặng nhiều giấy khen, Bằng khen và bức trướng "Dòng họ khuyến học"; được Trung ương Hội khuyến học Việt Nam và Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tặng Cúp và 2 Bằng khen tại Đại hội "Gia đình hiếu học, dòng họ khuyến học" toàn quốc, tham gia chương trình "Người xây tổ ấm" trên VTV1 Đài Truyền hình Việt Nam… Bà con trong họ tích cực làm công tác khuyến học và chăm lo việc học hành cho con cháu. Hiện có 70% gia đình đạt danh hiệu "Gia đình hiếu học". Nhiều gia đình có truyền thống học tập thành tài, đỗ đạt cao, như gia đình cụ: Đặng Văn Thấu, Đặng Văn Quang, Đặng Văn Quỳnh, Đặng Văn Bảo; gia đình ông Đặng Đức Hậu có 4 Tiến sĩ (2 ông bà và 2 con trai); gia đình ông Đặng Văn Kiêu có 2 con là Giáo sư, Tiến sĩ…

Hiện Quỹ khuyến học dòng họ đạt gần 60 triệu đồng, nhiều gia đình có quỹ khuyến học riêng từ 500 nghìn đồng trở lên để động viên kịp thời con, cháu trong gia đình học tập tiến bộ. Hàng năm, vào ngày giỗ Tổ, dòng họ trích Quỹ khuyến học tặng thưởng cho con, cháu trong họ đỗ đại học lần đầu, học sinh giỏi các cấp. Năm 2010, 15/18 học sinh của dòng họ Đặng đỗ đại học, trong đó có 13 em đỗ đại học lần đầu, 5 em đỗ vào 2 trường đại học với số điểm cao được tặng thưởng 2 triệu đồng/em, đây là niềm vinh dự cũng như sự cổ vũ, động viên kịp thời con em trong họ phấn đấu vươn lên trong học tập…

Say sưa câu chuyện về dòng họ Đặng khuyến học, trời đã tối tự lúc nào, trước khi chia tay, tôi xin phép được hỏi ông Đặng Văn Quang về ước muốn của mình cho công tác khuyến học của dòng tộc, ông mỉm cười thành thật, chúng tôi hài lòng và luôn tự hào với những gì dòng họ mình đạt được, sẽ vẫn khuyên con cháu ăn ở "có phúc có phần", quan tâm, động viên hơn cho sự học, không ngừng phấn đấu trên con đường công danh, sự nghiệp; và có chăng, ông cũng như những người tâm đắc với công tác khuyến học ở dòng họ Đặng mong có những cuộc giao lưu, học hỏi giữa các dòng họ khuyến học để cùng nhau trao đổi kinh nghiệm, cách làm hay, sáng tạo… phấn đấu ngày càng có nhiều gia đình, dòng họ khuyến học, góp phần xây dựng học tập. 

Bài, ảnh: Mỹ Hạnh - Phạm Trường