Dịch hại nguy hiểm Lúa cỏ (hay còn gọi là lúa ma, lúa trời, lúa hoang) có tên khoa học là Oryza Rufipogon. Lúa ma đã từng gặp ở Malaysia, Indonesia, Philippines và Việt Nam. Một số tỉnh phía Nam như Long An, Tiền Giang, Bình Thuận, thành phố Hồ Chí Minh từng chịu thiệt hại nặng nề do lúa ma trong thập niên 1990.
Theo các nhà khoa học đã nghiên cứu sâu về lúa cỏ thì loài thực vật này có thể làm thất thu năng suất lúa từ 15 - 20%, nếu bị lẫn tạp lúa cỏ với tỷ lệ từ 35% trở lên, năng suất có thể giảm 50 - 60%, thậm chí không cho thu hoạch, sự xâm nhiễm của nó nghiêm trọng hơn trên các ruộng lúa gieo sạ, nông dân sử dụng lúa giống tự để từ vụ trước.
Lúa ma rất giống lúa thường, ở giai đoạn đầu sinh trưởng nhanh; lúa trỗ bông sớm hơn lúa trồng một chút, có râu dài, hoặc không có râu, tỉ lệ lép cao; đặc biệt là rất dễ rụng hạt, khi lúa vừa chín, chỉ cần một cơn gió nhẹ là hạt lúa cỏ đã rụng tơi tả.
Hạt lúa ma có sức sống rất mãnh liệt, khi rụng xuống bị vùi trong đất, bị ngâm nước nhưng nó vẫn duy trì được sức nẩy mầm trong vài năm. Hạt lúa cỏ có râu dài, dễ dàng nổi trên mặt nước rồi lan truyền đi nơi khác qua các kênh tưới, tiêu; râu dài nên chim, chuột cũng khó ăn,… Tất cả các đặc điểm đó khiến lúa cỏ tiềm ẩn nguy cơ phát triển và lan rộng, gây hại không kém bất cứ loại dịch hại nào.
Ở các tỉnh phía Bắc, lúa cỏ là cụm từ khá xa lạ và không mấy người quan tâm cũng như hiểu biết sâu về nó. Cho đến tận vụ xuân 2018, mới bắt đầu ghi nhận hiện tượng lúa cỏ gây hại ở xã Quảng Long, Quảng Xương, Thanh Hóa. Tại Ninh Bình, vụ mùa 2018 cũng bắt đầu xác định có lúa cỏ ở 2 xã Khánh Nhạc và Khánh Hải của huyện Yên Khánh với diện tích không nhiều, chỉ 6-7 sào.
Tuy nhiên đến vụ xuân 2019, theo tổng hợp nhanh đến thời điểm này, toàn huyện Yên Khánh có trên 60 mẫu, trong đó có 15 mẫu nhiễm lúa cỏ nặng, tập trung ở các xã Khánh Nhạc, Khánh Hải, Khánh An, Khánh Tiên, Khánh Vân.
Qua trao đổi với một số nông dân ở Yên Khánh cho thấy hiện tượng cây lúa cỏ đã có trên ruộng từ 2 - 3 vụ trước đây, tuy nhiên bà con không để ý, nghĩ là lúa lẫn và cấy để làm lúa thịt nên không khử lẫn, khi thu thì các hạt lúa đã rụng hết. Vì vậy đã tạo điều kiện để lúa cỏ tiếp tục duy trì, tích lũy số lượng hạt rụng trên đồng ruộng và qua nhiều vụ, lúa cỏ tiếp tục sinh trưởng, phát triển và xâm nhiễm trên diện tích rộng hơn.
Biện pháp xử lý
Đại diện Chi cục Trồng trọt và BVTV (Sở Nông nghiệp & PTNT) khuyến cáo: Lúa cỏ gây hại không kém bất cứ loại dịch hại nào. Nếu không xử lý triệt để nó sẽ lan rộng và gây thiệt hại lớn ở các vụ kế tiếp. Do vậy, ngay từ lúc này, chính quyền các địa phương cũng như bà con nông dân cần đặc biệt lưu tâm, thường xuyên kiểm tra đồng ruộng để phát hiện và xử lý sớm.
Đối với ruộng lúa đang bị lúa cỏ gây hại rải rác cần phải nhổ bỏ lúa cỏ bằng tay, thường xuyên cắt các bông lúa cỏ lẫn tạp khi mới trỗ hạt vào chắc đem tiêu hủy để tiêu diệt nguồn lây lan. Những diện tích lúa bị nhiễm lúa cỏ từ 70-80% cần thu hoạch riêng, khoanh vùng (đắp bờ ngăn, chăng lưới mắt nhỏ trên ruộng) và xử lý bằng các biện pháp canh tác để tiêu diệt hạt lúa cỏ trên đồng ruộng.
Có thể áp dụng song song với biện pháp làm đất: sau khi thu hoạch tiến hành đưa nước tạo ẩm trên ruộng để nhử hạt cỏ và các loại cỏ dại tiếp tục nảy mầm, sau đó tiến hành cày lật và ngâm dầm cho thối hạt lúa cỏ; trước khi vào vụ gieo cấy cần tiến hành làm đất kỹ và san phẳng mặt ruộng mới tiến hành gieo cấy.
Ngoài ra, nông dân nên sử dụng giống lúa đủ tiêu chuẩn chất lượng (giống nguyên chủng, giống xác nhận). Tuyệt đối không sử dụng lúa tự để ở những vùng lúa cỏ xâm nhiễm để gieo cấy ở vụ sau. Trong trường hợp cần thiết cần chuyển đổi phương pháp canh tác; chuyển từ phương pháp gieo sạ, gieo vãi bằng tay sang sạ hàng, hoặc chuyển sang phương pháp gieo mạ, cấy lúa bằng tay hoặc bằng máy nhằm phân biệt dễ dàng cây lúa cỏ lúc còn non khi chúng mọc ngoài hàng lúa trồng để sớm nhổ bỏ và tiêu hủy. Những vùng có đủ điều kiện, khuyến cáo nông dân chuyển đổi sang trồng cây màu từ 1-2 vụ liên tiếp.
Được biết, tại huyện Yên Khánh, để ứng phó với nạn lúa cỏ, vừa qua, các địa phương đã chỉ đạo nhổ bỏ đối với những diện tích nhiễm rải rác và cắt bỏ đối với diện tích nhiễm nặng: Khánh Tiên đã cắt bỏ 8 sào, Khánh Nhạc cắt bỏ 16 mẫu.
Ông Hoàng Anh Tuấn, Phó Chủ tịch UBND xã Khánh Nhạc cho rằng: Cũng giống như ốc bươu vàng, lúa cỏ từ nay sẽ là loại dịch hại gắn liền với sản xuất lúa của miền Bắc. Khả năng tồn tại và lây lan của nó rất lớn, quá trình xử lý sẽ mất nhiều thời gian và công sức. Mọi người dân phải nhận thức được tác hại của lúa cỏ và có ý thức, trách nhiệm trong việc diệt trừ nó, phải làm thường xuyên, liên tục trong nhiều vụ thì mới khống chế được.
Bài, ảnh: Nguyễn Lựu