Bảo tồn, phát huy giá trị tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong đời sống cộng đồng

Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày Giỗ Tổ mồng mười tháng ba

Khắp miền truyền mãi câu ca

Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm

Câu ca dao đậm tình nghĩa đã đi vào lòng mỗi người dân Việt Nam, nhắc nhở các thế hệ "con Rồng, cháu Tiên" nhớ về cội nguồn dân tộc, nhớ ơn công đức các Vua Hùng đã có công dựng nước - khởi dựng nên non sông gấm vóc Việt Nam. Sự hình thành và ra đời của Di tích lịch sử Đền Hùng và ngày Giỗ Tổ Hùng Vương thể hiện lòng tri ân và  tôn vinh quá khứ, là niềm tin vững chắc của các thế hệ cháu con đối với công lao dựng nước và giữ nước của ông cha. Với truyền thống, đạo lý  "Uống nước nhớ nguồn" của cộng đồng người Việt, hàng năm cứ đến dịp mồng 10 tháng 3 âm lịch, triệu triệu cháu con từ khắp mọi miền đất nước lại tụ hội về Đền Hùng  thành kính dâng nén tâm hương tưởng nhớ tri ân công đức tổ tiên.

Tại khu vực Đền Hùng dưới thời Hùng Vương, đã có những tín ngưỡng thờ thần tự nhiên, thờ trời, thần núi và các tín ngưỡng cầu phồn thực nông nghiệp của cư dân Việt cổ. Tất cả các nghi thức ấy, bắt nguồn từ thực tế cuộc sống và dần đã trở thành các nghi lễ tín ngưỡng không thể thiếu trong đời sống tinh thần, tâm linh. Để rồi, về sau này, khi thời đại Hùng Vương chấm dứt, thì các Vua Hùng đã được suy tôn, thờ tự và trở thành Thánh Tổ của cộng đồng, của quốc gia dân tộc để phù trợ cho xã tắc, cho con cháu. Việc thờ phụng các Vua Hùng đã ăn sâu, đi vào trong tiềm thức và trở thành một hình thức nghi lễ tín ngưỡng mang tính bản địa đặc trưng sâu sắc của người Việt được bảo tồn qua hàng nghìn năm lịch sử. 

Chính bởi sự riêng có độc đáo và sự lan tỏa, ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống cộng đồng nên ngày 6 tháng 12 năm 2012, Tổ chức UNESCO đã chính thức công nhận "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ" là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Giờ đây, tín ngưỡng ấy đã và đang được bảo tồn và phát huy theo đúng những cam kết trong Chương trình hành động quốc gia nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

Hàng năm, việc tổ chức lễ Giỗ Tổ Hùng Vương được đặc biệt chú trọng, nhằm giáo dục truyền thống, đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", tôn vinh công đức các Vua Hùng đã có công dựng nước và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân được tổ chức trang trọng và thành kính, với sự tham gia đông đảo của nhân dân để tri ân tổ tiên, gắn kết cộng đồng và cầu mong tổ tiên phù hộ cho quốc thái, dân an. 

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng do UBND tỉnh Phú Thọ được giao chủ trì tổ chức hàng năm với sự tham gia của từ 3 đến 5 tỉnh, thành trong cả nước. Phần lễ được tổ chức trang nghiêm, thành kính theo các nghi lễ truyền thống với sự tham dự của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành Trung ương, các tỉnh, thành, kiều bào nước ngoài và đông đảo nhân dân. Phần hội diễn ra vui tươi, lành mạnh với nhiều hoạt động văn hóa mang đậm bản sắc vùng Đất Tổ cội nguồn. 

Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương giờ đây trở thành ngày hội văn hóa của toàn dân tộc, có ý nghĩa vô cùng sâu sắc trong đời sống văn hóa tâm linh của cộng đồng. Thành công lớn nhất trong việc phát huy giá trị di sản chính là từ Đền Hùng - Trung tâm thực hành nghi lễ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, nơi hội tụ sâu sắc nhất nghĩa "Đồng bào", nơi thể hiện cho ý thức về nguồn cội của hàng triệu triệu người dân đất Việt đã có sự lan tỏa mạnh mẽ không chỉ đến các di tích thờ Hùng Vương, danh tướng thời Hùng Vương trên địa bàn tỉnh Phú Thọ mà còn lan rộng ra các di tích thờ Hùng Vương trong và ngoài nước. 

Ngày 10 tháng 3 âm lịch, vào thời khắc tại Đền Thượng trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh linh thiêng thuộc Di tích Quốc gia đặc biệt Đền Hùng tổ chức nghi lễ Giỗ Tổ  thì ở tại các di tích thờ cúng Hùng Vương trong cả nước đều đồng loạt tổ chức nghi lễ Giỗ Tổ.  Đồng thời, cũng vào ngày này, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ những năm gần đây đã khuyến khích mỗi gia đình người dân sẽ làm mâm cơm dâng cúng lên ban thờ Tổ tiên tại gia để cùng tưởng nhớ, tri ân tổ tiên, ông bà, cha mẹ trong mỗi gia đình mình theo phong tục thờ cúng tổ tiên của người Việt. 

Đó cũng chính là bản thể, cội nguồn sự hình thành, kết nối của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, từ gia đình đến dòng họ, đến quốc gia, dân tộc. Sự cố kết chặt chẽ ấy chính là sức mạnh bền vững để tạo nên giá trị bản sắc riêng có của dân tộc Việt Nam và của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.   

Nhằm tiếp tục bảo tồn Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương một cách thiết thực, trong những năm qua, tỉnh Phú Thọ đã có nhiều giải pháp và tạo mọi điều kiện để hỗ trợ cộng đồng bảo tồn các tập quán Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương tại địa phương. Chú trọng việc truyền dạy cho thế hệ trẻ việc kết nối và thực hành di sản để sáng tạo, tiếp nối và duy trì bản sắc văn hóa truyền thống trong cuộc sống đương đại; đồng thời chú trọng tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng - chủ thể văn hóa nhằm giữ gìn và phát huy các giá trị to lớn, độc đáo và  ý nghĩa sâu sắc của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. 

Nhiều chương trình văn hóa, giáo dục và truyền thông đa dạng được xây dựng để giới thiệu, phổ biến, quảng bá nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của xã hội đối với việc bảo vệ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Tỉnh Phú Thọ đã tăng cường các nguồn đầu tư của Nhà nước đi đôi với huy động các nguồn lực xã hội để góp phần bảo vệ các tập quán xã hội, nghi lễ và các thiết chế thờ cúng Hùng Vương tại Đền Hùng và các di tích tiêu biểu thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn. 

Các hoạt động tại Khu di tích được đổi mới, củng cố, nâng cấp các cơ sở hạ tầng, cảnh quan môi trường để tạo không gian tín ngưỡng trang nghiêm, đẹp đẽ và thu hút du khách khi về thăm viếng Đền Hùng theo hướng nâng cao vai trò chủ thể của cộng đồng.  Thực hiện tốt quy hoạch Dự án tổng thể được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, nhiều hạng mục trong Khu Di tích lịch sử Đền Hùng đã được tu bổ, tôn tạo hoặc xây dựng mới khang trang, bề thế đã tạo ấn tượng tốt đẹp cho đồng bào hành hương về lễ Tổ. 

Bên cạnh đó, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng cũng luôn chủ động quan tâm nâng cao chất lượng, hiệu quả, tăng cường tập huấn, cập nhật tri thức về Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, về quản lý di sản văn hóa cho cán bộ, nhân viên nhằm tổ chức và đón tiếp phục vụ chu đáo đồng bào và du khách về thăm viếng Di tích Đền Hùng. 

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không có biên giới riêng mà là biên giới cộng đồng. Đó là điều căn bản triết lý để hình thành một quốc gia thống nhất. ở đó tất cả mọi người đều có chung một vị Thánh Tổ - Vua Hùng. Trong tâm thức nguồn cội của người Việt - Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương - Giỗ Tổ Hùng Vương là điểm đồng quy về ý thức cộng đồng - quốc gia - dân tộc, đã kết tinh thành dòng chảy bất tận trong đời sống văn hóa tâm linh của dân tộc Việt Nam.

Lê Trường Giang
(Giám đốc Khu Di tích lịch sử Đền Hùng)