Ứng phó biến đổi khí hậu: Xây dựng kịch bản cho từng địa phương

Thiên tai ngày càng dị thường, khốc liệt

Cuối tháng 10 và đầu tháng 11 năm nay, miền Trung hứng chịu đợt mưa kỷ lục. Ngày 27/10, lượng mưa tại đỉnh Bạch Mã (Huế) vượt 1.700 mm, trở thành trận mưa lớn thứ hai thế giới từng được ghi nhận. Mưa lớn kéo dài làm xuất hiện lũ kỷ lục trên sông Bồ và sông Thu Bồn, gây ngập sâu từ Quảng Trị đến Quảng Ngãi.

Trước đó, hoàn lưu bão Matmo gây ngập lịch sử tại Thái Nguyên và Bắc Ninh. Ba cơn bão số 5, số 10 và số 13 trong năm cũng để lại thiệt hại nặng nề tại nhiều tỉnh, trong khi Nam Khánh Hoà nơi vốn khô hạn cũng xuất hiện mưa lớn hiếm gặp trong tháng 11.

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến ngày 5/12/2025, thiên tai, chủ yếu là bão và mưa lũ, sạt lở đất và lũ quét đã làm 419 người chết và mất tích, thiệt hại vật chất ước tính trên 97.000 tỷ đồng, vượt qua cả năm 2024 khi siêu bão Yagi càn quét miền Bắc nước ta.

Những con số này cho thấy biến đổi khí hậu không còn là nguy cơ xa vời mà là thực tế tác động trực tiếp, đa dạng và khó dự báo. Do đó, mỗi địa phương cần xây dựng kịch bản thích ứng riêng dựa trên điều kiện tự nhiên, khả năng chống chịu và mức độ rủi ro.

Đánh giá khả năng rủi ro của từng địa phương

Kết quả nghiên cứu đánh giá rủi ro biến đổi khí hậu và tính dễ tổn thương tại 3 đô thị Yên Bái (nay thuộc tỉnh Lào Cai), Hoa Lư (nay thuộc tỉnh Ninh Bình) và tỉnh Hà Tĩnh cho thấy, mỗi địa phương có điều kiện địa lý, cơ sở hạ tầng, sinh kế và khả năng chống chịu khác nhau, dẫn đến mức độ dễ bị tổn thương cũng khác nhau.

Đơn cử như Lào Cai có địa hình đồi núi dốc, đất yếu, với nhiều xã phân bố dọc sườn núi và khe suối. Đây là khu vực có mức dễ tổn thương cao do sinh kế phụ thuộc nông lâm nghiệp, khả năng tiếp cận thông tin hạn chế và hệ thống giao thông dễ bị chia cắt khi mưa lớn. Rủi ro chính gồm lũ quét, sạt lở, mưa lớn cực đoan và lũ sông..

Trong khi đó, Ninh Bình nằm trong vùng trũng thấp ven sông Hoàng Long Đáy, có hệ thống sông ngòi dày đặc và nhiều khu dân cư ngoài đê. Hệ thống đê điều còn xung yếu, khả năng tiêu thoát nước hạn chế, khiến khu vực dễ ngập sâu khi có mưa lớn kéo dài. Các xã ven sông có mức tổn thương cao do hạ tầng yếu và nhà ở không kiên cố.

Còn Hà Tĩnh là tỉnh ven biển Bắc Trung Bộ, địa hình trải từ vùng núi phía tây đến ven biển phía đông, nên chịu nhiều loại hình rủi ro cùng lúc: bão mạnh, nước biển dâng, ngập lụt vùng hạ du và lũ quét miền núi. Các xã ven biển phụ thuộc nuôi trồng thủy sản và nông nghiệp, dễ bị tổn thương trước xâm nhập mặn và bão lớn.

Xây dựng lộ trình ứng phó biến đổi khí hậu cho địa phương

Chuyên gia Dự án “Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển các đô thị xanh” do Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp Môi trường chủ trì, cho rằng các địa phương cần xây dựng lộ trình cho ứng phó biến đổi khí hậu trong trong ngắn, trung, dài hạn.

Ưu tiên những việc cần làm ngay (1-5 năm) như tập trung đầu tư hạ tầng phòng chống thiên tai, cải thiện môi trường, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm và nâng cao nhận thức cộng đồng. Trung hạn (5 - 15 năm), đẩy mạnh đổi mới công nghệ, phát triển năng lượng sạch, nâng cấp đê điều và hạ tầng ven sông, biển, lồng ghép chính sách giảm nhẹ khí hậu vào quy hoạch phát triển. Dài hạn (15 - 30 năm), hướng tới chuyển đổi năng lượng, phát triển vật liệu thân thiện môi trường, hạ tầng bền vững, áp dụng trí tuệ nhân tạo trong dự báo và quản lý, đồng thời thiết lập cơ chế tài chính dài hạn cho các hành động khí hậu.

Các địa phương phải xây dựng các giải pháp thích ứng phù hợp từng vùng, bảo đảm tính khả thi và hiệu quả.

Với đặc thù miền núi, Lào Cai khuyến khích các ngành công nghiệp chuyển đổi sang mô hình sản xuất “xanh”, giảm phát thải, phát triển hệ thống thu thập dữ liệu thời gian thực dựa trên công nghệ vệ tinh, IoT và mô hình khí hậu Big Data để tăng độ chính xác trong dự báo và quản lý rủi ro.... Lào Cai cần tập trung đầu tư hệ thống thoát lũ, kè sông, chống sạt lở và xử lý nước thải. Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về biến đổi khí hậu phải được triển khai thường xuyên, đa dạng hình thức để tạo nền tảng ứng phó chủ động. Các chỉ số đánh giá tác động biến đổi khí hậu cần được theo dõi định kỳ, làm căn cứ cập nhật giải pháp kịp thời.

Riêng Ninh Bình, tỉnh cần chuyển đổi công nghiệp theo hướng “xanh”, khuyến khích sản xuất nông nghiệp bền vững và thích ứng khí hậu. Cần thiết lập hệ thống thu thập dữ liệu, ứng dụng vệ tinh và IoT phục vụ quản lý đô thị, đồng thời ưu tiên đầu tư hạ tầng thoát nước, giao thông và xử lý nước thải. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng bộ chỉ số đánh giá, cập nhật định kỳ là nền tảng để điều chỉnh kịch bản ứng phó hiệu quả.

Hà Tĩnh nằm ven biển, cần chính sách hỗ trợ chuyển đổi công nghiệp sạch, tăng cường ứng dụng công nghệ vệ tinh IoT để dự báo chính xác, đặc biệt là xâm nhập mặn. Ưu tiên đầu tư hạ tầng phòng chống thiên tai, hệ thống thoát lũ, kè biển và cây xanh chắn gió. Song song là nâng cao nhận thức cộng đồng và thiết lập hệ thống đánh giá, báo cáo định kỳ để cập nhật giải pháp kịp thời.

Biến đổi khí hậu tạo ra những thách thức ngày càng lớn, nhưng nếu mỗi địa phương có kịch bản ứng phó phù hợp, dựa trên đặc thù và mức độ rủi ro, có thể giảm thiểu thiệt hại và chủ động bảo vệ cộng đồng. Thích ứng khí hậu không chỉ là nhiệm vụ trước mắt mà còn là chiến lược dài hạn để hướng tới phát triển bền vững.