Tăng cường kiểm soát, nâng cao chất lượng môi trường không khí trên địa bàn tỉnh

Khi chỉ số bụi mịn vượt ngưỡng an toàn

Cuối tháng 11, đầu tháng 12/2025, khu vực miền Bắc nói chung và tỉnh Ninh Bình nói riêng chịu ảnh hưởng của hiện tượng nghịch nhiệt, kết hợp với điều kiện lặng gió khiến bụi mịn khó khuếch tán.

Ghi nhận thực tế vào đêm 9/12 tại trạm quan trắc tự động Công viên Nam Cao (phường Phủ Lý) cho thấy chỉ số chất lượng không khí (AQI) đạt mức 180 -ngưỡng màu Đỏ, được cảnh báo là “Có hại cho sức khỏe”.

Nghiêm trọng hơn là chỉ số về bụi mịn PM2.5 - tác nhân có thể xâm nhập sâu vào cơ thể. Tại thời điểm quan trắc, nồng độ PM2.5 đạt tới 97.4 µg/m³, con số này cao gấp 19,5 lần giá trị hướng dẫn hàng năm của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về PM2.5. Không chỉ riêng lẻ một điểm, nhìn rộng ra trên bản đồ vệ tinh của IQAir cùng thời điểm cũng hiển thị dải màu đỏ cảnh báo bao trùm diện rộng trên toàn tỉnh. Điều này cho thấy, ô nhiễm bụi không còn là câu chuyện cục bộ của một mỏ đá hay một nhà máy.

Chị Phạm Thị Thanh (tổ 18, phường Tam Điệp) chia sẻ: “Những ngày gần đây, tầm nhìn vào buổi sáng và đêm bị hạn chế do sương mù lẫn bụi. Để bảo vệ sức khỏe của các thành viên trong gia đình, tôi hạn chế mở cửa và giảm bớt các hoạt động ngoài trời vào khung giờ cao điểm”.

Tách biệt khỏi các nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường do ảnh hưởng của yếu tố thời tiết ngắn hạn, báo cáo tổng quan hiện trạng môi trường tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2020 - 2025 cung cấp góc nhìn chi tiết hơn về xu hướng chất lượng không khí. Dữ liệu cho thấy sự phát thải bụi, khí thải vào môi trường không khí ngày càng tăng, đồng thời cũng ghi nhận sự chênh lệch lớn về mức độ ô nhiễm bụi giữa các khu vực chức năng. Theo đó, khu vực có nồng độ bụi cao tập trung tại các khu vực trọng điểm về công nghiệp và giao thông.

Tại khu vực Hà Nam (cũ), số liệu quan trắc cho thấy ô nhiễm bụi tại các trục giao thông có xu hướng gia tăng. Từ năm 2021 đến năm 2024 có từ 20/26 đến 23/26 vị trí vượt quy chuẩn, đến năm 2025 ghi nhận 32/36 vị trí vượt quy chuẩn. Cá biệt, khu vực đường vào mỏ đá hay các ngã ba gần nhà máy xi măng có nồng độ tổng bụi lơ lửng vượt quy chuẩn từ vài lần đến hơn 20 lần.

Tại khu vực Ninh Bình cũ, dù thấp hơn nhưng các nút giao thông trọng điểm vẫn thường xuyên vượt ngưỡng cho phép. Cụ thể, các điểm như ngã ba Quốc lộ 1A, đường 477 hay khu vực gần nhà máy xi măng The Vissai thường xuyên có nồng độ bụi vượt quy chuẩn từ 1,2 đến 1,69 lần.

Đáng lo ngại, ô nhiễm bụi tại các KCN có xu hướng gia tăng. Đáng lưu ý là ở khu vực Hà Nam cũ, với tỷ lệ vị trí vượt chuẩn tăng mạnh từ 10/27 vị trí năm 2022, 2023 (37%) lên 27/35 vị trí năm 2024 (77%), 42/61 vị trí tính đến tháng 4/2025 (gần 69%). Số lượng vị trí có bụi lơ lửng trong không khí xung quanh vượt quy chuẩn tăng mạnh, không chỉ phản ánh mức độ ô nhiễm bụi cao mà còn cho thấy mức độ phát thải từ các hoạt động sản xuất công nghiệp có xu hướng diễn biến phức tạp hơn.

Ngược lại, khu vực Nam Định cũ và các khu du lịch lại duy trì chất lượng không khí khá tốt, hầu hết các chỉ số bụi và khí thải (NO2, SO2, CO) đều nằm trong giới hạn cho phép của QCVN 05:2023/BTNMT.

"Khoảng trống" quan trắc

Để giám sát hiệu quả diễn biến chất lượng không khí, hạ tầng quan trắc tự động - công cụ để giám sát liên tục và cảnh báo tức thời lại quá mỏng và chưa được đầu tư đồng bộ trên toàn tỉnh.

Tình trạng người dân đốt cỏ rác, phụ phẩm nông nghiệp khiến không khí thêm ô nhiễm.

Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay trên địa bàn toàn tỉnh chỉ có 2 trạm nền. Một trạm ở số 192 Cù Chính Lan, phường Nam Định và một trạm ở Công viên Nam Cao, phường Phủ Lý. Ngoài ra, có thêm 4 trạm vệ tinh khác ở địa bàn tỉnh Nam Định cũ. Riêng khu vực Ninh Bình cũ không có trạm quan trắc không khí tự động nào.

Ngay trên ứng dụng theo dõi chất lượng không khí PAM Air, trong khi khu vực thủ đô Hà Nội chi chít các điểm đo hiển thị đủ sắc màu, thì xuôi về phía tỉnh Ninh Bình, bản đồ bỗng trở nên thưa thớt, rời rạc với những khoảng trắng lớn hoặc các điểm hiển thị “N/A” (không có dữ liệu).

Phần lớn dữ liệu đánh giá hiện nay vẫn dựa vào quan trắc định kỳ (bán tự động). Phương pháp này dù cung cấp số liệu chính xác cao nhưng lại có độ trễ, khó phát hiện kịp thời các sự cố ô nhiễm đột xuất hoặc diễn biến chất lượng không khí theo giờ (như ban đêm).

Chính sự thiếu hụt hạ tầng quan trắc này đang tạo ra những “vùng tối” thông tin. Với một tỉnh mới sáp nhập có quy mô công nghiệp và khai thác khoáng sản lớn bậc nhất miền Bắc, việc chỉ dựa vào các trạm quan trắc nền, như: trạm Nam Cao hay 192 Cù Chính Lan là không đủ đại diện. Trong bối cảnh nghịch nhiệt và ô nhiễm gia tăng, sự thiếu hụt về thông tin này chính là rủi ro lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng.

Ông Nguyễn Văn Hà, một cán bộ hưu trí ở phường Hoa Lư quan tâm đến môi trường, nhận định: “Việc thiếu các trạm đo tự động ở các vùng trọng điểm công nghiệp khiến người dân khó biết chính xác mức độ ô nhiễm hàng ngày. Chúng tôi mong muốn mạng lưới đo đạc được phủ dày hơn để an tâm sinh sống”.

Giải pháp và lộ trình hành động đến năm 2030

Nhận diện rõ những thách thức từ số liệu thực tế, UBND tỉnh đã và đang triển khai nhiều giải pháp căn cơ để kiểm soát ô nhiễm môi trường nói chung và ô nhiễm không khí nói riêng, chuyển từ “ứng phó” sang “kiểm soát chủ động”. Đặc biệt, tỉnh mới ban hành Quyết định số 1619/QĐ-UBND ngày 26/11/2025, phê duyệt lộ trình kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, nguồn nước trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2025-2030.

Theo đó, tỉnh sẽ đầu tư xây dựng mới 7 trạm quan trắc không khí, 12 trạm quan trắc nước mặt tự động, liên tục. Điều này sẽ giải quyết bài toán “khoảng trống” dữ liệu, giúp giám sát 24/7 chất lượng không khí, nguồn nước trên toàn địa bàn, cung cấp thông tin thời gian thực cho công tác quản lý.

UBND tỉnh giao Sở Nông nghiệp và Môi trường điều tra, khảo sát, thống kê số liệu hoạt động phục vụ kiểm kê khí nhà kính cấp quốc gia, cấp ngành và đề xuất các giải pháp giảm nhẹ phát thải khí nhà kính trên địa bàn tỉnh. Tăng cường kiểm soát các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, nhất là các cơ sở có nguồn thải lớn (như: xi măng, nhiệt điện, sắt thép, dệt nhuộm...). Khuyến khích các cơ sở hiện hữu đổi mới công nghệ và sử dụng nhiên liệu sạch. Các cơ sở sản xuất có nguồn thải lớn bắt buộc phải lắp đặt hệ thống quan trắc khí thải tự động và truyền dữ liệu trực tiếp về Sở Nông nghiệp và Môi trường để giám sát thường xuyên.

Ninh Bình cũng kiên quyết không cấp mới, không nâng công suất các dự án sản xuất xi măng, vôi công nghiệp. Ngoài ra, tỉnh đang nghiên cứu phát triển giao thông công cộng, khuyến khích phương tiện sử dụng năng lượng sạch và loại bỏ dần các phương tiện gây ô nhiễm.

Trước mắt, để đối phó với đợt ô nhiễm không khí dự báo tăng cao đầu tháng 12, thực hiện chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tỉnh đã yêu cầu các địa phương tăng cường vệ sinh đường phố, ưu tiên phun nước rửa đường vào ban đêm tại các trục chính. Đồng thời, lực lượng chức năng siết chặt kiểm tra các phương tiện chở vật liệu xây dựng, xử lý nghiêm hành vi làm rơi vãi bụi và yêu cầu tạm dừng các công trình không che chắn đảm bảo môi trường.

Với việc nhận diện thẳng thắn các tồn tại và cam kết hành động mạnh mẽ, Ninh Bình đang từng bước chuyển mình từ thế “ứng phó” sang “kiểm soát chủ động”, nỗ lực mang lại môi trường sống an toàn và trong lành cho người dân. Đây cũng là bước chuẩn bị nền tảng cho tầm nhìn chiến lược của tỉnh Ninh Bình trong kỷ nguyên mới. Đó là khát vọng trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, lấy tính chất đô thị xanh gắn với di sản làm đặc trưng cốt lõi.