Bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa,tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, Nam Định vẫn lưu giữ hệ thống di sản văn hóa phong phú, đa dạng, có giá trị đặc biệt cả về tư tưởng, đạo đức và nghệ thuật. Đây chính là nguồn lực nội sinh quan trọng góp phần thúc đẩy phát triển bền vững kinh tế - xã hội của tỉnh.

Di sản văn hóa - nền tảng tinh thần và lợi thế phát triển

Nằm ở trung tâm vùng Nam đồng bằng sông Hồng, tỉnh Nam Định hiện có hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đồ sộ. Về di sản văn hóa vật thể, toàn tỉnh có 1.360 di tích, trong đó có 430 di tích lịch sử - văn hóa đã được Nhà nước xếp hạng, gồm 2 di tích cấp quốc gia đặc biệt (Đền Trần - Chùa Phổ Minh và Chùa Keo Hành Thiện), 88 di tích cấp quốc gia, 340 di tích cấp tỉnh; 5 bảo vật quốc gia từ các thời kỳ Lý, Trần, Mạc, Lê Trung Hưng. Không chỉ có hệ thống di tích, Nam Định còn nổi tiếng với trên 100 làng nghề truyền thống, tiêu biểu như: đúc đồng Tống Xá, sơn mài Cát Đằng, chạm khắc gỗ La Xuyên, rèn Vân Chàng, ươm tơ Cổ Chất, cây cảnh Vị Khê... 

Về di sản văn hóa phi vật thể, Nam Định là trung tâm của Đạo Mẫu tại Việt Nam với “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” đã được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Tỉnh còn có 13 di sản phi vật thể cấp quốc gia cùng nhiều loại hình nghệ thuật, diễn xướng dân gian (hát chèo, hát văn, ca trù, múa rối nước, múa rối cạn, múa tứ linh…) và hàng trăm lễ hội truyền thống như: lễ hội Khai ấn Đền Trần, lễ hội Phủ Dầy, hội chợ Viềng, lễ hội chùa Cổ Lễ… thu hút hàng vạn lượt du khách mỗi năm. Từ kho tàng di sản văn hóa quý giá, tỉnh Nam Định có điều kiện để phát triển nhiều loại hình du lịch đặc trưng như: du lịch văn hóa, du lịch tâm linh, du lịch làng nghề, du lịch lễ hội, du lịch trải nghiệm... Năm 2024, toàn tỉnh đón khoảng 1,9 triệu lượt khách du lịch, tăng 5,2% so với năm 2023. Doanh thu xã hội từ hoạt động du lịch dịch vụ ước đạt 560 tỷ đồng, tăng 4,7% so với năm 2023. Ước 6 tháng đầu năm 2025, tổng số khách du lịch đạt 1.398.000, tăng 18,5% so với cùng kỳ năm 2024, tổng doanh thu từ hoạt động du lịch đạt 378 tỷ đồng, tăng 21,2% so với cùng kỳ 
năm 2024.

Bảo tồn, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển kinh tế - xã hội

Nhận thức sâu sắc vai trò của văn hóa trong sự nghiệp phát triển bền vững, tỉnh Nam Định đã quán triệt và triển khai nghiêm túc các chủ trương, nghị quyết của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Trong đó, Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” và Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” được xác định là kim chỉ nam cho hành động. Đặc biệt, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Quan tâm hơn nữa đến việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của các vùng, miền, của đồng bào các dân tộc, kết hợp với tiếp thu tinh hoa văn hóa của thời đại”. 

Quán triệt chủ trương ấy, Nam Định đã xác định bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế - xã hội là chủ trương lớn, xuyên suốt của tỉnh. Các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể từ tỉnh đến cơ sở đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, từng bước xây dựng văn hóa, con người Nam Định; có nhiều nỗ lực để bảo đảm hài hòa giữa bảo tồn di tích, di sản với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. 

Đối với di sản văn hóa vật thể, tỉnh đã triển khai nhiều dự án tu bổ, tôn tạo di tích bảo đảm nguyên tắc khoa học, giữ gìn kiến trúc gốc, kết hợp phát triển du lịch văn hóa tâm linh. Qua đó, nhiều di tích trở thành điểm đến hấp dẫn, góp phần tích cực vào xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống tinh thần của người dân. Đối với di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là “Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”, tỉnh đã chỉ đạo các cấp, ngành, địa phương, Ban quản lý các di tích thờ Mẫu trên địa bàn triển khai thực hiện nghiêm túc, hiệu quả công tác quản lý và tổ chức lễ hội bảo đảm an toàn, lành mạnh, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham quan, trải nghiệm; quan tâm đến việc thực hiện các chương trình, đề án bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh, đồng thời hỗ trợ các nghệ nhân, người thực hành di sản bảo tồn và truyền dạy di sản cho thế hệ trẻ.

Đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá di sản, liên kết phát triển du lịch

Thời gian qua, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đã đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các chính sách thúc đẩy du lịch gắn với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống bằng nhiều hình thức. Công tác xúc tiến, quảng bá du lịch của tỉnh được quan tâm, thực hiện như: Tổ chức các cuộc thi ảnh về đất và người Nam Định, thi thiết kế, sáng tác logo du lịch Nam Định, xuất bản sách ảnh du lịch Nam Định, bản đồ du lịch Nam Định, cẩm nang lễ hội tỉnh Nam Định...; tổ chức Hội chợ Du lịch Thương mại Nam Định, tích cực tham gia các gian hàng Hội chợ quảng bá, xúc tiến du lịch tại các tỉnh, thành phố trong cả nước; tổ chức các đoàn Famtrip khảo sát các điểm di tích lịch sử - văn hóa để hình thành các tuyến, điểm du lịch văn hóa, tâm linh; tổ chức các buổi tọa đàm, chương trình hợp tác phát triển du lịch giữa Nam Định với các địa phương; phối hợp với các cơ quan thông tấn, báo chí của Trung ương, của các tỉnh bạn để tuyên truyền, quảng bá tiềm năng, giá trị di sản văn hóa, khai thác phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng Nam Định. Năm 2023, tỉnh phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xây dựng Cổng thông tin điện tử khám phá mảnh đất, con người, văn hóa và du lịch tỉnh Nam Định (thientruong.namdinh.gov.vn) truyền thông, quảng bá thông tin về tỉnh tới các doanh nghiệp, người dân và du khách, góp phần thu hút khách du lịch đến Nam Định. Bên cạnh đó, tỉnh đã ký thỏa thuận hợp tác phát triển du lịch giữa các tỉnh, thành phố khu vực Đồng bằng sông Hồng mở rộng nhằm phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế về giá trị tài nguyên du lịch các địa phương; nâng cao hiệu quả hoạt động kết nối phát triển du lịch vùng, khai thác phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù, tiềm năng, lợi thế của địa phương.

Đưa di sản văn hóa trở thành động lực phát triển bền vững

Thời gian tới, sau khi thực hiện việc sáp nhập 3 tỉnh: Nam Định, Hà Nam và Ninh Bình thành một đơn vị hành chính mới - tỉnh Ninh Bình, theo định hướng tổ chức lại không gian phát triển, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, gắn liền với chiến lược phát triển du lịch bền vững và xây dựng bản sắc văn hóa vùng. Với hệ thống di sản phong phú như: Quần thể di tích Phủ Dầy, Khu di tích Đền Trần - Chùa Phổ Minh (Nam Định), Chùa Tam Chúc, Chùa Bà Đanh, Chùa Địa Tạng Phi Lai (Hà Nam), Chùa Bái Đính, Quần thể danh thắng Tràng An, Cố đô Hoa Lư (Ninh Bình)..., vùng đất này sở hữu nền tảng văn hóa đặc sắc, có chiều sâu lịch sử và sức hút du lịch mạnh mẽ.

Để nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong giai đoạn mới, tỉnh xác định một số nhiệm vụ trọng tâm như: Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm văn hóa, du lịch. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ trong bảo tồn, quảng bá di sản; số hóa, tư liệu hóa các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể. Quy hoạch không gian di tích hài hòa giữa kiến trúc - cảnh quan - môi trường, trong đó, chú trọng đẩy mạnh liên kết không gian du lịch giữa các khu vực trọng điểm theo chủ đề như: “Con đường di sản”, “Hành trình về nguồn”, “Tour du lịch tâm linh mùa xuân”…; phát triển các sản phẩm du lịch - văn hóa kết hợp sinh thái, tâm linh, nghỉ dưỡng, bảo tồn truyền thống gắn với tham quan, giáo dục, học tập, trải nghiệm. Xây dựng cơ chế, chính sách về quản lý, khai thác và quảng bá di sản; đa dạng hóa các nguồn lực, xã hội hóa hoạt động tu bổ, tôn tạo; khuyến khích cộng đồng tham gia gìn giữ, đặc biệt là với các di sản phi vật thể.

Thúc đẩy liên kết doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ du lịch, lữ hành theo chuỗi sản phẩm, khuyến khích cộng đồng làm du lịch và thu hút đầu tư các dự án trọng điểm về văn hóa, du lịch; qua đó hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, hài hòa giữa bảo tồn và hiện đại hóa, giữa truyền thống và hội nhập, mở ra tiềm năng to lớn để phát triển văn hóa - du lịch bền vững dựa trên nền tảng bảo tồn và phát huy giá trị di sản vùng, đưa địa phương trở thành trung tâm văn hóa - du lịch - lễ hội đặc sắc của vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước.

Bài và ảnh: Khánh Dũng